Dokładne pojęcie o obszarze Starostwa daje nam inwentarz starostwa, sporządzony w r. 1793-m przez lustratora Hornowskiego. Granica Starostwa biegnie od Lichosielców przez Oberżę na południe, na Starowolę — Obręb — Waśki, rzeką Leśną do wsi Holosiatyn, dałej skręca na północny zachód i obejmuje wsie Staruny, Wisznię, Abramy, puszczę Szereszewską, oraz wieś Czapele. Od wsi Czapele skręca na północny wschód, obejmując Murawę i Nowosiołki.

Inwentarz z roku 1793 wymienia następujące osiedla:

DWÓR SZERESZEWSKI (gubernator Łopatto, pisarz prowentowy Witkiewicz).

FOLWARK SZERESZEWSKI (namiestnik Śnieżko) wsie Waśki, Pacynicze, Kupicze, Czapele, Jałowa, Starowola, Mańce.

FOLWARK MURAWSKI (namiestnik Bułharyn) wsie Murawa i Nowosiołki.

FOLWARK DOLŻAŃSKI (namiestnik Mańkowski) wsie Dołhe i Suchowszczyzna.

FOLWARK WIELKOWIEJSKI (namiestnik Gieysztor) wsie W. Sioło i Juchnowicze.

FOLWARK LICHOSIELECKI wraz z wsią Lichosielce znajduje się w dzierżawie u niejakiego Zdzitowieckiego.

WÓJTOSTWO ZAPUSZCZAŃSKIE: wsie Hysowszczyzna (Chitowszczyzna), Wisznia, Abramy, Holosiatyn, Czabachy, Tarasy, Stójły, Brody.

Do starostwa należała cała puszcza Szereszewska z kompleksami Smugą i Bakunami.

Karczmy (oddawane w arendę) znajdują się we wsiach Kupicze, Czapele, Jałowa, Starowola, Wisznia, Czabachy, Brody, Sukowszczyzna, Murawa, Nowosiołki, Wielka Wieś, Lichosielce.

Ogółem ludności wiejskiej w starostwie było 3.862 głów.

Obszar gruntów folwarczych starostwa wynosił 5.257 morgów ziemi ornej i 376 morgów łąk. W samym Szereszewie w końcu ulicy Lipowej znajdowały się zabudowania "gubernji" oraz pałac księcia.

Wydaje się prawdopodobnem, że starostwo Szereszewskie przetrwało jeszcze trzeci rozbiór Polski i pozostało w posiadaniu {42} (lub przynajmniej w użytkowaniu) księcia Adama Czartoryskiego do powstania 1831 roku. Po powstaniu ulega ono konfiskacie na rzecz skarbu rosyjskiego, wsie starostwa stają się wioskami skarbowemi ²³⁾, zaś puszcza Szereszewska lasem państwowym.

Drugie starostwo, Bludeńskie, powstało w okresie lat 1563 — 1590 z obszaru dawnego dworu Błudeńskiego (włości ekonomicznej Prużanskiej), obejmując początkowo ten obszar prawdopodobnie w całości. Pierwszą wzmiankę o Błudniu jako o odrębnej dzierżawie posiadamy z r. 1590-go, gdy królowa Anna Jagiellonka (wdowa po Stefanie Batorym) dzierżawę tę nadaje kanclerzowi Lwu Sapieże ²⁴⁾. W roku 1594-m królowa Anna zapisuje Sapieże na starostwie Błudeńskiem sumę 4.000 zł. ²⁵⁾, co czyni z Błudnia (tak jak i z Szereszewa) dobra zastawne. W r. 1600-m tenże Sapieha wyrabia na starostwie dożywocie dla swej żony ²⁶⁾. Wprawdzie w r. 1635-m starostwo Bludeńskie przypada Mikołajowi Tryznie, lecz już w r. 1636-m zapada wyrok o zwrot starostwa Kazimierzowi Sapieże ²⁷⁾. W roku 1716-m ²⁸⁾ Cecylja Sapieżanka poślubia Jana Karola Chodkiewicza i starostwo przechodzi w posiadanie Chodkiewiczów ²⁹⁾. W roku 1738-m dzierżawa Błudeńska znajduje się „w posesji" Adama Chodkiewicza, wojewody Brzeskiego. Inwentarz z tego roku wyszczególnia ówczesny {43} skład tej dzierżawy, przyczem wieś Rewiatycze z przyległemi wsiami w inwentarzu tym już nie figuruje.

Dzierżawa Błudeńska obejmuje w tym czasie wójtostwo Kabackie z wsiami Załuże, Podkrajcze, Podohorodce (?), Dubówka (dawniej Dubowy Chlew, przyp. autora), Rewejki i miastem Malecz, oraz wójtostwo Bludeńskie z wsiami Błudeń, Dworzec (?), Porosłowo, Horcze, Pieszczanka, Olechnowicze, Sosnówka i Łukomierz ³⁰⁾. Całość nazywana jest starostwem Błudeńskiem ³¹⁾.

Ostatnią wzmianką o władaniu Chodkiewiczów starostwem mamy z r. 1765-go ³²⁾. O późniejszych losach tegostarostwa brak konkretnych danych; należy jednak sądzić, że w ręku Chodkiewiczów przetrwało ono do III rozbioru, po którym zapewne narówni z innemi dobrami ziemskiemi albo uległo konfiskacie na rzecz skarbu państwa rosyjskiego, albo zostało darowane komukolwiek z wielmożów rosyjskich, skąd później przeszło w polskie ręce prywatne.

O trzeciem, najmniejszem zresztą, starostwie Rewiatyckiem posiadamy najmniej danych Pierwszą wzmiankę o niem mamy z r. 1720-go, z której dowiadujemy się, że znajduje się ono „w posesji" Zygmunta Chrzanowskiego, „Starosty J. K. MCI Rewiatyckiego" ³³⁾. Starostwo to powstało zapewne wcześniej, bo już w r. 1701-m natrafiamy w tymże rejonie na osobę tegoż Chrzanowskiego ³⁴⁾. Całe Starostwo znajduje się w r. 1738 w posiadaniu Ludwika Chrzanowskiego, liczy zaledwie 60 poddanych (w tem 12 „cudzych pohożych"), to też rozmiary jego musiały być bardzo skromne, może obejmowało zaledwie {44} kilka wsi, a nawet może i samą tylko wieś Rewiatycze. Ostatnią wzmianką o starostwie Rewiatyckiem znajdujemy w r. 1740-m w instrukcji delegatów szlachty Brzeskiej na Sejm ³⁵⁾. W tymże roku dal król przywilej na starostwo Rewiatyckie Janowi Horainowi, podczaszemu Wileńskiemu. Przywilej ten w całości przytaczamy w dodatkach.

O dalszych losach starostwa Rewiatyckiego danych nie mamy; po rozbiorach losy te musiały być identyczne z losami starostwa Błudeńskiego.

Poza dzierżawieniem z dóbr ziemskich całych kompleksów, nazywanych starostwami, miały miejsce wypadki dzierżawy pojedynczych folwarków i wsi, które jednym razem stanowią całość ze starostwem i wypuszczone są w dzierżawą prywatnie przez danego starostą, innym razem stanowią odrębne dzierżawy, wydzielane przy rewizjach w oddzielne jednostki. Tego rodzaju dzierżawy tak w dobrach ekonomicznych królewskich jak i w ziemskich zdarzały się bardzo często, to też wszystkich nie możemy wymienić i ograniczamy się do wzmianki o dzierżawie Bakunowskiej i Lichosieleckiej, uwzględnionej w inwentarzach roku 1738-go ³⁶⁾. Dzierżawa Bakunowska znajduje się „w posesji" pułkownika De Lamart'a, Lichosie lecka „w posesji" cześnika Pińskiego Mikołaja Tura.

Fortuny magnackie.

Do tej kategorji dóbr zaliczamy w powiecie dobra Sieleckie wraz z miasteczkiem Berezą, oraz dobra hrabstwa Rzeczyckiego.

O hrabstwie Rzeczyckiem z rezydencją w Rzeczycy (obecna wieś Rzeczyca około wsi Wola) wiadomości są nader skąpe. {45} Niegdyś sama Rzeczyca, prawdopodobnie już wówczas centralny punkt przyległych dóbr, należała do rodziny Bałabanów; później w roku 1648-m figuruje ona jako własność Piotra Pocieja. W połowie XVIII-go wieku (1765 r.) znajduje się w ręku hrabiów Flemmingów. od których w drodze związku małżeńskiego Izabelli Flemming z Adamem Czartoryskim przechodzi w posiadanie rodu Czartoryskich. W okresie tym występuje Rzeczyca pod nazwą „Rzeczycy Murowanej", a to ze względu na wzniesioną tam wspaniałą murowaną rezydencję, zburzoną przez wojska podczas wojny 1812-go roku. Dalsze losy hrabstwa nie są bliżej znane. Ulega ono prawdopodobnie {46} konfiskacie po powstaniu 1831 roku wraz z dobrami Starostwa Szereszewskiego.

Fot. M. Rozanów Resztki bramy wjazdowej pałacu w Rzeczycy Murowanej.

W początkach XIX wieku obejmowało hrabstwo 33 wsi: Rzeczycę, Sieliszcze, Siechniewicze, Dremlów, Kozaki, Weremicze, Nurowszczyznę, Wasinki (Osinki?), Krywiany, Bojary, Siemienowkę, Bereźniaki, Hrycewicze, Horyłki, Stepanki, Szpitale, Wieżnę, Mielniki, Leonki, Dubieniczki, Siedruż, Antony, Zające, Mużyki, Należniki, Konotopy, Podrzecze, Blażki, Mamusy (?), Huryny i Imienin. Była to olbrzymia fortuna oszacowana w roku 1812-m na 743,933 zł. polskich ³⁷⁾.

Dzieje dóbr Sieleckich, poczynając od XVII wieku, są zarazem dziejami całej północno-wschodniej części naszego powiatu. Okręg Sielecki „występuje bardzo późno na horyzont historyczny" i „terytorjum to prawdopodobnie najpóźniej zostało wydarte puszczy ³⁸⁾. Na początku XVI wieku cały obszar, poczynając od ujścia rzeki Temry po prawym i lewym brzegu Jasiołdy, wzdłuż granicy ekonomji Kobryńskiej (za wyjątkiem dworu Sieleckiego, a włączając wsie Zamosze, Rudniki, dobra Chorewskie, Berezę, Zdzitów nad Wińcem i część majątku Siechniewicze), należał do potomków możnej i wpływowej rodziny Homszejów-Wiesztortów z powiatu Słonimskiego ³⁹⁾. Najdawniejszem (bo już od połowy XV wieku) dziedzictwem tej rodziny były na naszem terytorjum prawdopodobnie dobra Chorewskie ⁴⁰⁾. Protoplastą tego rodu był Miszko Wiesztortowicz, namiestnik i starosta słonimski, hojnie obdarowany przez króla Kazimierza Jagiellończyka.

Fot. St. Pacewicz. Rzeka Jasiolda pod wsią Chorewo.

Pomiędzy dobra te, jakby klinem, wchodził dwór Sielecki z włością, należący do składu księstwa Kobryńskiego. Prawdopodobnie już zaraz po śmierci kniahini Anny Semenówny włość Sielecka zostaje wyłączona z pozostałego obszaru księstwa {47} Kobryńskiego i nadana „nie na wieczność ⁴¹⁾ tylko na dożywocie Stanisławowi Wiesztortowiczowi Homszejowi, któremu udaje się uzyskać dożywocie i dla swej żony Zofji. Prawdopodobnie w tym czasie (1517—1533) Sielec z okręgiem należy do powiatu Słonimskiego. Po śmierci Stanisława {48} Wiesztortowicza, który umiera bezpotomnie, około roku 1521-go ⁴²⁾ Sielec droga spadku przechodzi na króla, a król darowuje go Bonie. Bona wchodzi w pełne władanie dopiero po śmierci Zofji i jej drugiego męża Szczęsnego Hrimajły około r. 1533-go ⁴³⁾. W roku 1555 Bona daje dożywocie na Sielec Stanisławowi Falczewskiemu, staroście Kobryńskiemu.

Po tej dacie powstaje pewna luka w dziejach Sieleczczyzny. Rewizja Kobryńskiej Ekonomji wskazuje w roku 1563-m jako obszar Sielecki całą połać od północy, od ujścia rzeki Temry, pod samą Berezę, należącą do Homszejów, przyczem obejmuje on już i dobra Chorewskie ⁴⁴⁾ oraz puszczę Sielecką po obu stronach Jasiołdy.

W końcu XVI lub początkach XVII wieku w sposób bliżej nieznany powstają na naszym terenie olbrzymie dobra Sapiehów. Sielec z okręgiem trafia w skład tych dóbr, które ponadto obejmują majętność Berezę ⁴⁵⁾ i starostwo Błudeńskie ⁴⁶⁾. Kilkuset włókowe majętności, przyległe do miasteczka Berezy (między innemi wsie Uhlany, Nowosiółki, Zdzitowo, Samójłowicze, Kruhłe, Chomicze), zostają darowane mniej więcej w połowie XVIII wieku przez kanclerza Lwa (Leona) Sapiehę klasztorowi Kartuzów w Berezie. We władaniu klasztoru pozostają one do roku 1831-go, poczem po powstaniu ulegają konfiskacie na rzecz skarbu rosyjskiego Natomiast pozostała część dóbr Śieleckich, a więc cały obszar na północny zachód od granicy bereskiej, pozostaje we władaniu Sapiehów do połowy XIX wieku. Przez cały ten czas obszar Sieka zachowuje bez zmian swój skład terytorjalny, natomiast bardzo często znajduje się w zastawie u różnych osób. {49}

W roku 1717-m wobec spustoszeń wskutek wojen i rozruchów krajowych Aleksander Sapieha puszcza Sielec w zastaw klasztorowi Kartuzów w Berezie ⁴⁷⁾. Tak samo 1730-m r. Sielec wraz z kluczem Bogusławieckim znajduje się w zastawie ⁴⁸⁾. W roku 1749 znowu natrafiamy na fakt zastawienia przez Sapiehę, wojewodę Brzeskiego, folw. Kurowszczyzny i wiosek Plachowszczyzny, Ogrodników (?), Zubaczów, Mormożewa, Narutowicz i Worożbitów ⁴⁹⁾. W roku 1759-m puszczony został w zastaw miecznikowi Starodubskiemu Bispingowi klucz Bogusławiecki z wioskami Rossochy. Chorewo, Koladycze, Woszczynicze, Rożkowicze i Szydlowszczyzna (?) ⁵⁰⁾ Dla uporządkowania zaniedbanych spraw majątkowych daje Aleksandra Sapieżyna po śmierci męża generalne pełnomocnictwo Zenonowi {50} Wysłouchowi, miecznikowi Brzeskiemu ⁵¹⁾ ziemianinowi naszego powiatu, na zarządzanie Sielcem na 3 lata.

Fot. M. Rozanów Sapieżyński pałac w klasztorze Kartuzów w Berezie Kartuskiej.

W roku 1793-m miasteczkiem Sielec włada Franciszek Sapieha, generał art. lit. ⁵²⁾. Syn jego Franciszek bierze udział w powstaniu 1831-go roku i emigruje zagranicę. Córka jego Aniela wychodzi zamąż za Konstantego hr. Zamojskiego i widocznie w ten sposób Sielec uniknął konfiskaty, przechodząc w ręce Zamojskich. Sieleckie dobra Zamojskich obejmują m-ko Sielec, wsie Lisice, Skorce, Panasewicze, Plachowszczyzna, Zubacze, Soszyca, Onicewicze, Narutowicze, Worożbity, Osowce, Sejłowszczyzna, Dawidowicze, Jasiewicze, Piniany, Rohacze, Żohały, Połonny Hrud, Czerniczne, Łogisy, Noski, Rosochy, Smolanica, Zamosze, Nesterki, Bortnowicze, Chorewo, Nowosiółki, Koladycze, Truchanowicze, Borowiki, Rudniki, Rożkowicze, Bielczyce i Woszczynicze ⁵³⁾. W roku 1879-m dobra Sieleckie nabywa od Zamojskich niejaki Zygmunt Golcz ⁵⁴⁾, poczem przechodzą one dalej przez ręce kilku innych często zmieniających się właścicieli, a wreszcie zostają rozsprzedane rożnym osobom.