{201}

58.
Конца XVIII вѣка. Историческое извѣстіе о православной Рожанской Петропавловской цер-кви и уніатскомъ Рожанскомъ Базиліанскомъ монастырѣ, съ перечнемъ документовъ.

Compendium spraw, na fundatią cerkwi y monastyra Rożanskiego należących, y informatia w tey że rzeczy iako postępować, w Bogu przewielebnemu iego mości xiędzu starszemu Rożańskiemu wypisana.

Naprzod. To miasto Rożana ab antiquo, iako się z spraw starożytnych pokazuie, były dobra domu Tyszkiewiczowskiego, ktorych w roku 1568 iasniewielmożny imść pan Wasil Tyszkiewicz (albo iako się {202} podpisał Tyszko), woiewoda Podlasski, starosta Minski y Pinski, będąc dziedzicznym possessorem a chcąc, aby kapłan Sziecki, przy cerkwi SS. Apostołow Piotra i Pawła Rożanskiey mieszkaiący, iako też y po nim następuiący successorowie w pomnożeniu chwały Bożey tym gorliwszemi bydź mogli, z pobożności swoiey, iako fundator na cerkiew Rożanską, zapisuie wiecznymi czasy gruntu włokę iedną we wsi nazwaney Baykach z poddanką, na imię Sienkową Koziekowiczową, y synmi oney, na tey włoce siedzącemi a do dworu Łososinskiego niegdy przysłuchaiącemi. Na co iest prawo stare. Ruskim pismem pisane pod datą wyżmianowaną miesiąca Oktobra 2 dnia nadaną. Po ktorym nadaniu tey włoki w lat kilka, to iest w roku 1572 Awgusta 19 d. sama od siebie iasniewielm. imść pani Tyszkiewiczowi, małżonka iasniewielm. pana woiewody Podlaskiego, aby kapłan tameczny miał swoie accomoditatem, zapisuie dom z placem w miescie Rożaney (albo iako pisze w miasteczku) y przyłącza do teyże cerkwi, opisuiąc dostatecznie w tem prawie ograniczenie tego placu. A nazywa się ten plac Iewaszowszczyzna. Na co także stare prawo Russkie iest nadane.

Potym, iako się te dobra w dom Sapieżynski dostały y żeby ta fundacya była bydź przez possessorow po Tyszkiewiczach następuiących confirmowana, żadney noty między sprawami niemasz, tylko list od imści pana Leona Sapiehy, marszałka nadwornego W. X. Litt. w roku 1637 dnia 23 Apryli do p. Brozyny, urzędnika Rożanskiego, pisany, upominaiąc onego, aby poddanych do cerkwi należących do żadney powinności zamkowey nie pociągał y onych nie ważył się, iako wolnych, grabić, toż chcąc mieć y po inszych starostach, po nim następuiących, aby iako do samego kapłana, tak y do poddanych onego nic nie należeli. Po którym upominalnym liście, po smierci oyca Jana Karpowicza, swieszczennika Rożanskiego, cerkiew przez podanie pana Brozyny oyciec Jan Karpowicz obiął w possessyię w roku 1639.

Potym w roku 1640, za osobliwą prezentą samego iasniewielm. pana Sapiehy, marszałka W. X. L., Wołpienskiego y Lubaszowskiego starosty, tą cerkiew obeymuie ociec Izaak Karpowicz z poddanemi, z włokami, z morgami, z stawkiem Mołoczkowskim y z młynkiem. Na których poddanych y przynależności do cerkwi należące (oprocz tego podania y prawa Tyszkiewiczowskiego na włókę, gruntu nadanego y na dom w mieście) inszego żadnego prawa dawnego od ich mościow panow Sapiehow niemasz y wiadomości, ktorego czasu convent nasz Bazylianski fundowany y {203} iak wiełe nad dawną fundacyą pożytkow, gruntow y poddanych do klasztoru przyłączono, obiasnić się to nie może, ponieważ snadż prawa poginęły, albo też ten klasztor na iedney tylko łasce fundatorskiey, a nie na żadnym prawie się wspierał.

Fundament tedy y początek warownego prawa iest nadany od wielmożnego imści pana Leona Sapiehy, podskarbiego nadwornego W. X. Litt., ktory w roku 1680 Iulii 30 dnia W. O. Bazylianom obiasniaiąc przez osobliwą fundatią swoią wolą y intentią ś. pamięci rodzica swego y do niey we wszystkim stosuiąc się przy podaniu cerkwi y monastyra tamecznego w possessyą, parafią tameczną OO. Bazylianom w administratyą duchowną podaie, iako to lundziłowicze, Blizna, Połonsk, Kulany, Zapole, Bayki, Wola, Mołoczki, Kołacze, Wolka z wolną disposytyą poddanych, w Mołoczkach y Baykach będących, y zażywaniem z nich wszelkiey powinności. Dokładaiąc y to, iż tychże OO. Bazylianow niema nikt inny wizitować, ieno przewielebny iasniewielm. x. prowincyał. Te prawo w actach grodu Słonimskiego, roku 1685 Maii 10 dnia iest aktykowane y extraktem wyięte.

Tenże i. m. p. podskarbi nadworny W. X. L. uważywszy szczupłość dawney klasztorney fundatiey dla rospostrzenienia się poddanych, dwie włoki gruntu z ogrodami y sianożeciami, do nich należącemi we wsi Baykach y przytym morgow dwa sianożeci, nazwaney Czarkowszczyzna, które Ostapko Kołaczewicz trzymał y pułplaca w samym mieście Rożaney, przy samym parkanie klasztornym leżący wiecznością nadał y zapisał y od płacenia lasowego poddanych cerkiewnych uwolnił także miody, które do zamku dawali, klasztorowi darował, pozwoliwszy u nich na siebię te dań odbierać. Które prawo także aktykowane pod wyżnianowaną datą. Ten że i. m. p. podskarbi nadworny, zesławszy rewizorow swoich do maiętności, na klasztor nadaney, osobliwy inwentarz (spisawszy poddanych, powinności y ich pożytki) postanowić kazał y według onego klasztorowi z poddanemi zachować się pozwolił, ktory inwentarz w roku 1684 d. 24 Iunii nadany, a w roku 1685 Maia 10 dnia aktykowany.

Tenże i. m. p. podskarbi, uwalniaiąc szpital y trzy cwierci gruntu, na ktorym szkoła stoi, list osobliwy w roku 1677 Iulii 27 dnia klasztorowi nadał y od powinności mieyskiey excypował.
Sprawy do fundacyey należące:

1. Intromissia ieneralska extractem z urzędu Słonimskiego, względem podania OO. Bazylianom dwoch włok y morgow, za prawem i. m. {204} p. fundatora klasztorowi należących y na plac w mieście należący, nazwany Drozdowski, do klasztoru przyłączony.

2. Reforma ustawy i. m. p. fundatora przez i. w. xiędza protoarchimandrytą, zmnieyszaiąc powinności poddanym, ratione gwałtow postanowionych, iż do żniwa y kozby nie wszyscy (iako bywało) z domu, ale z zagonu po dwie, a z czwierci po 4 osoby wychodzić maią. Także y ratione gwałtu do wywiezienia drew co trzeciey suboty, nie według inwentarza poddani pociągani bydź maią do roboty, ale według ustanowy poslednieyszey, iż tylko z dymu każdego na ten gwałt po iednemu wysyłać maią. Anno 1685 Mai 20 dnia.

3. List od rewizorów na wieś Bliżne pod winą na urząd kopę 1, a drugą na klasztor wydany, aby się nie ważyli odrywać od parafii y cerkwi Rożanskiey. A to względem pokątnego odprawowania szlubow, krztow y innych obrządków cerkiewnych. Anno 1684 Iunii 28 dnia.

4. List rewizorski na dwie włoki we wsi Baykach.

5. Prawo od i. w. p. Bucelli y przyznanie onego na urzędzie Rożanskim oo. Bazylianom na dom w miescie w rynku przedany za złotych 300 w roku 1674 dnia 27 Awgusta, który to dom p. Bucelli nabył był od żyda Zyszkinda.

6. Prawo od pana Rugieniewskiego na sianożęci w uroczyszczu nazwanym Łozkach y Repiszczach nadane w roku 1675, z ktorych sianożęci łąke w uroczyszczu Łozkach pan Bazili Radkiewicz niesłusznie trzyma. O co się wolno upomnieć.

7. List na kramkę w mieście od Stephana Fiedorowicza.

8. Prawo od i. w. i. p. Jerzego Stanisława Sapiehi, stolnika W. X. L., na plac zmarłego steriliter Alexandra Filipowicza przy parkanie klasztornym przeciw bramie cerkiewney, alias dzwonicy, leżący, die 9 Martii 1714 anno.

Изъ архива Рожанской Православной церкви. Доставлено инспекторомъ народныхъ училищъ Городенской губерніи г. Ставровичемъ. Въ перечнѣ документовъ, документъ подъ № 8 приписанъ позднѣйшимъ, XVIII вѣка, почеркомъ. Въ конце помѣта: Historyika praw y dowodow Cerkwi Rożanskiej y fundacyi XX. Bazylianow.