BRONISŁAW ALEKSANDROWICZ
Z PRZESZŁOŚCI SŁONIMA
I ZIEMI SŁONIMSKIEJ
SŁONIM 1935
DRUK CHRZEŚCIJAŃSKA W SŁONIMIE
Zobacz tłumaczenie na język rosyjski.
PRZYPISY
ZARYS POLITYCZNY
(str.7-21)
1 Antoniewicz Włodzimierz. Pradzieje ziem Polski.
(Wyd. «Polaku, jej dzieje i kultura», t. I, str. 17)
2 Karskij K. F. Biełorussy. Wilno, 1904, str. 31
3 Badania kurhanow z IX-XI w., rozrzuconych po ziemi
dregowickiej, dostarczyły ciekawych wiadomości,
dotyczących sposobu grzebania umarłych przez
Dregowiczan. Czynili oni w ten sposob, iż
nieboszczyka kładli na powierzchni ziemi i nad nim
nasypywali kopiec. Stąd ma pochodzić takie mnostwo
istniejących tu kurhanow. (Karskij, I . c. str. 65,
66, 71)
4 Koneczny Feliks. Dzieje Rosji. Warszawa, 1917,
str. 22
5 Nazwa miasta Słonima według miejscowej legendy
pochodzi od tego, że w starożytności znajdywano tu
wiele kości słoniowych (mamutowych) Pokrowskij F. W.
Archieołogiczeskaja karta Grodnienskoj gubernii.
Wilno, 1895, str. 23-24
6 Kolankowski. Dzieje W. K. Lit. za Jagiellonow.
Warszawa, 1930, str. 3, 4, 6
7Łowmiański Henryk. Studja nad początkami
społeczeństwa i państwa litewskiego. Wilno, 1931, t.
II, str. 274
8 Observation sur la Pologne et les Polonais. Paryż,
1827, str. 112 Antonowicz W. B. (Oczerk wielikago
kniażestwa Litowskago. Kijow, 1878, str. 49)
twierdzi, że Ruś Czarna z miastami: Nowogrodkiem,
Zdzitowem, Grodnem, Słonimem i Wołkowyskiem do
połowy XIV wieku zatrzymała przeważnie nazwę ziemi
Krzywickiej — «terra Crivitiae». Jakkolwiek nazwa
«Czarna Ruś» pojawia się wcześnie i już w XV wieku
znana jest na Zachodzie u Fra Mauro jako Rossia
Negra, to jednak jest rzeczą trudną ustalić
dokładnie, jakie terytorjum ona obejmowała w ciągu
XV, XVI, XVII wieku. W kronice Aleksandra Gwagnina,
wydanej w r. 1581, czytamy, to stolicą Rusinow
czarnych jest Lwow. ( «Rutheni nigri quorum
Metropolis Leopolis est»). Toby wskazywało, że w XVI
wieku Ruś Czarna sięgała daleko na południe. Linde
zaś stwierdza, że — «Ruś pod kniaziem moskiewskim
Białą Rusią nazwano, a tę, ktora do Polski należała,
Czarną» Naogół jednak w dawnej Rzeczypospolitej za
Ruś Czarną uważano tę część Rusi Litewskiej, która
obejmowała województwo nowogródzkie i
zachodnio-południową część województwa mińskiego.
9 Koneczny l. c. str. 8. Milkowskij. Opisanije
goroda Słonima. Wilno, 1891. Batiuszkow.
Biełorussija i Litwa. Petersburg, 1890, str. 8 i 17
10 Baliński i Lipiński. Starożytna Polska. Warszawa,
1846, t. III, str. 679-80
11 Halecki Oskar. Dzieje unji Jagiellońskiej.
Krakow, 1919, t. I, str. 38
12 Łowmiański l. c. t. I, str. 53
13 Baliński 1. c. str. 680
14 Połnoje sobranije russkich letopisiej.
Petersburg, 1843, t. II, str. 206
15 Prochaska Antoni. Od Mendoga do Jagiełły. («Litwa
i Ruś» r. 1912, str. 93)
16 Stryjkowski Maciej. Kronika. Warszawa, 1846, t.
I, str. 215
17 Jaroszewicz J. Obraz Litwy pod względem jej
oświaty i cywilizacji od czasow najdawniejszych do
końc a XVIII w . — Wilno, 1844, ez. I, str. 38
18 Stryjkowski l. c. str. 235
19 Połnoje so branije russkich letopis ej, t. II,
str. 187
20 Daniłowicz Ignacy. Skarbiec dyplomatow. Wilno,
1860, str. 91, Nr. 453.
21 Halecki l. c. str. 40. Antonowicz 1. c ., str.
49-50
22Łowmiański l. c. t. II, str. 346
23 Polnoje sobr. rus. let. t. II, str. 206
24 Ib. str. 209
25 Halecki l.c. str. 41. Hruszewskij M. autor
Istorji Ukrainy Rusi, jest rуwnież przekonany, że po
śmierci Mendoga włości czarnoruskie pozostają nadal
przy ziemiach litewskich (t. IV, str. 9)
26 Długosz J. Opera, t. XII, str. 404, (wyd. z r.
1876)
27 Romanowskij I. Położenije goroda Słonima w
litowskom gosudarstwie. Grodno, 1895
28 Długosz l. c . str. 589
29 Codex epistolaris Vitoldi. Krakow, 1882, str. 441
30 Długosz l. c . t. XIII, str. 311
31 Kolankowski l. c . str. 197, 238-9
32 Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XXVII,
1910, str. 308 i 393 (Metryka litewska)
33 Korzon Tadeusz. Dzieje wojen i wojskowości w
Polsce. Krakow, 1912, r. III, str. 254
34 Łappo I. Wielikoje kniażestwo litowskoje
(1569-86). Petersburg, 1901, str. 296
35 Baliński błędnie uważa, że dopiero od r. 1632
Słonim stał się siedzibą zjazdu generalnego
36 Scriptores rerum polonicarum. Krakow, 1907, t.
XX, str. 419-22 . Vota zjazdu głуwnego Słonimskiego
anno 1597
37 Volumina legum, wyd. Ohryzki z r. 1859, t. III,
str. 336
38 Ib. t. V, str. 215
39 Ib. t. IX, str. 333
40 Diarjusze sejmowe z wieku XVIII Wyd. Władysław
Konopczyński. Warszawa, 1911, str. 377 Sejm
postanawia — «ażeby trybunały skarbowe dwa razy na
rok idące, w jednym roku raz w Grodnie, drugi raz w
Mińsku, a w drugim roku raz w Kownie, drugi raz w
Słonimie na każdej kadencji po cztery niedziele,
zaczynając się w Grodnie w pierwszy dzień powszedni
po święcie Najśw. Panny Narodzenia... a w Słonimie
takoż w pierwszy dzień powszedni po świętach Bożego
Narodzenia sądziły się»...
41 Sbornik Imperatorskago Russkago Istoriczeskago
Obszczestwa. Moskwa, 1912, t. 137, str. 304-5
42 Ib. t. 142, atr. 577
43 Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju
Komissiieju, t. 34, str. 47
44 Sbornik Muchanowa, Petersbarg, 1866, str. 542
45 Korzon l. c. t. II, str. 364
46 Pokrowskij l. c. str. 23-4
47 Baliński l. c.
48 Vol. leg. t. IV, str. 381
49 Ib. str. 474
50 Korzon l. c . t. III, str. 122
51 Konopczyński W. Historja polityczna Polski.
Krakow, 1923, t. II, str. 552-3. « Polska, jej
dzieje, i kultura», t. II, str. 244
52 Diarjusz
bitwy pod Słonimem wraz z innemi listami, pisanemi
do gen.-adj. St. Łopacińskiego, znajduje się w
dziale rękopisów Bibljoteki im. Wróblewskich w
Wilnie. Nieznany autor, który się podpisał
inicjałami: R. S. S. J. (a więc prawdopodobnie
jezuita) kończy opis bitwy twierdzeniem, że — «nie
uszłaby i noga moskiewska, gdyby nie zdradził
regiment słonimski, za co wszakże obersztleytnant
pierwszy pod wartą jest». W obronie Sapiehy, ktoremu
właśnie zarzucano ową «zdradę i zgubę braci», jako
jednemu z wodzów, wystąpił w r. 1769 pisarz skarbowy
litewski Ignacy Łopaciński. Jego pochwała i obrona
rodu Sapiehów, znajdująca się w rękopisie w tece St.
Lopacińskiego, nosi tytuł: «Odpowiedź na paszkwil
sub titulo: Heroiczne dzieła JW. Sapiehy, krajczego
WXL.» i zawiera m. in. taki opis zdarzeń:
Ten, ktorego ty błahym tykasz piorem,
Anteceporów zacnych idzie torem,
Bo zapomniawszy na życia wygody,
Na żonę, dzieci, na zdrowie, na szkody,
Idzie z ochotą Bogu na ofiarę,
By swą ojczyznę obronił i wiarę.
Widząc albowiem te obie w ucisku,
Przyjął pierwszeństwo Związku w Wołkowysku
I z Pułaskimi w Słonimskiej, ochoczy
Nieprzyjaciołom śmiało spojrzał w oczy,
Oraz Marsowe dalej znosząc trudy,
Z sprzymierzonemi ciągnął do Despudy.
Dla tego bowiem tam marsz swój obraca,
Aby nakłonił do swych myśli Paca.
I nie zawiodł się na tym kawalerze,
Z ktorym zniosszy się, powszechne przymierze
Czynią otwarcie, w przysiężnej paręce,
Pacowi władzę dając całą w ręce.
Nie szukał Krajczy zysku, ani złota,
Lecz tego, co mu zalecała cnota,
Choć go marszałkiem zgodnie obrać chcieli,
Chętnie się z Pacem i w tym punkcie dzieli,
Ustępując mu z ochotą pierwszeństwa,
Sam to wybiera, gdzie niebezpieczeństwa
Więcej, ażeby pierwszy w każdej bitwie
Dał przykład z siebie Koronie i Litwie.
A gdy koronni z skrytej nam przyczyny
Poszli na powrot do swojej krainy,
Litewskie hufce, chcąc swe wesprzeć siły
Ku Żmujdzi marsz swoj spiesznie obróciły.
Mniemając, że ich spotka sukurs mnogi,
Aliżci pewne odbiorą przestrogi,
Że Drewicz z Moskwą zachodzi im zboku,
Ktoremu mężnie chcąc dotrzymać kroku,
Składają radę, jako przynależy,
Aż ci niejeden zagranicę bieży.
Bo widząc jawnie, że Drewicz sowicie
Miał wojska więcej, każdy chronił życie.
Cóż tu wodzowie wtenczas czynić mieli?
Oto Pac wojsko całe na pół dzieli.
Jednym ku Żmujdzi, drugim na zad każe
Iść, pochowawszy zawodne bagaże.
A sam z Sapiehą tam swe kroki zmierza,
Gdzie ich wzywano z Barskiego przymierza.
Jakaż to zdrada? Jaka zguba braci?
Kto tu w tym razie swoje życie traci?
Wszyscy do domów powrócili cali,
A cały ciężar na wodzów się wali.
Zarówno dokładność przebiegu walk, jak słuszność czy
też bezpodstawność zarzutu co do zdrady regimentu
słonimskiego narazie nie dadzą się ustalic z braku w
obecnej chwili wyczerpujących danych.
53 Buzaht Stanisław. Udział Michała Ogińskiego w
Konfederacji Barskiej i w przymierzu
polsko-pruskiem. («Litwa i Ruś», 1913, str. 75-78)
54 Załęski Stanisław. Jezuici w Polsce. Krakow,
1905, t. IV, cz. 4, str. 1675
55 Vol. leg. t. IX, s tr. 49 i 207
56 Korzon Tadeusz. Wownętrzno dzieje Polski za
Stanisława Augusta. Krakow, 1900, t. V, str, 198
57 Ib. t. VI, str. 209-10
58 Wolff J. Senatorowio i dygnitarze W. X. Lit.
Krakow, 1885, str. 6, 129-30.
59
?
WEWNĘTRZNY
USTROJ MIASTA I ZYCIE MIEJSKIEZYPISY
(str. 19-33).
1 Russkaja Istor. Bibl., t. XX. Lit. metryka, t. I,
str. 1557-9, Petersburg, 1903
2 Antonowicz W. Izsledowanije o porodach. Kijow,
1878, str. 50-51.
3 Akty Jużnoj i Zapadnoj Rossii, t. I, str. 133.
Petersburg, 1863
4 Russkaja Istoriczeskaja Bibljotieka t. XXX, str.
663 (Litewska metryka)
5 Ib. t. XXXIII, str. 238, 314, 852
6 Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzcskoju
Komissijeju, t. XXII, Nr. Nr. 33, 279, 462, 507 i
in. Akty Jużnoj i Zap. Rossii, t. I, str. 77
7 Kutrzeba St. Historja ustroju Polski. Warszawa,
1921, t. II — Litwa — str. 74
8 Lubawskij M. K. Oczerk istorji litowskago russkago
gosudarstwa. Moskwa, 1910, str. 110-11
9 Akty Wil. Archeograf. Kom. t. XXII, przedmowa,
str. XXXIII sq.
10 Jakubowski J. Mapa W. Ks. Lit. w połowie XVI w.
Krakow, 1928
11 Akty Wil. Archeogr. Kom. t. XXII, Nr. 143
12 Zrуdła dziejowe. Warszawa, 1897, t. XXIII, str.
69 i 265. Akty Lit. g o sud. izdaw.
Downar-Zapolskim, Moskwa 1900, str. 230.
13 Akty Wileńskiego Archeogr. Kom. t. XXVIII, str.
57-9
14 Charkiewlcz Walerjan. Żyrowice — łask krynice.
Slonim, 1930
15 Vol. leg. t. III, str. 100 i t. IV, str. 219
16 Ib., t. V, str. 311-12
17 Ib. t. IV, str. 381. Aleksander Połubiński
podczas wojen szwedskich w r. 1656 na czele husarji
atakował Szwedow pod Warszawą, a w r. 1659 uderzał
na nich od strony Mitawy i Windawy
18 Ib. t. V, str. 90
19 Bobrowskij P. Gorod Słonim. («Wiestnik Zapadnoj
Rossii», 1866)
20 Buzaht. Udział Michała Ogińskiego w Konfederacji
Barskiej. (« Litwa i Ruś», 1913, str. 65-6)
21 Baliński l. c ., str. 684
22 Korzon T. Wewnętrzne dzieje Polski za St.
Augusta, t. II, str. 286. Mieszczanom litewskim
wolno było nabywać dobra ziemskie od r. 1775 (Ib.
str. 287)
23 Ib. str. 287. Współszesny tym wypadkom
przypuszcza, że nastąpiło to wskutek wpływu
rosyjskiego, albowiem mieszczanie litewscy,
pozbawieni wolności i nie mający obrony prawnej,
zaczęli przenosić się na tereny państwa rosyjskiego,
gdzie pograniczne miasta posiadały samorząd
24 Ib. str. 386
25 De Pule. Stanisław August Poniatowskij w Grodnie
i Litwie 1794-7, wyd. II. Petersburg, 1871, str. 109
26 Ks. Jan Kurczewski. Biskupstwo wileńskie. Wilno,
1912
27 Sapiehowie. Materjały historyczno-genealogiczne i
majątkowo. Petersburg, 1890, t. I, str. 167-8.
28 Ib.
29 Romanowskij. Położenije goroda Słonima w
religioznom otnoszenii w Litwie. Grodno, 1897
30 Archiw Jugo-zap. Rossii, cz. I, t. VI, str. 657.
Kijow, 1883
31 Kurczewski, l. c. str. 231, 253-9, 265-7, 320
32 Wodług danych, znajdującheh się w materjałach
genealogicznych do rodu Sapiehow, kościуł murowany
dla bernardynow wniуsł tutaj Kazimierz Leon Sapieha
w pierwszej połowie XVII wieku
33 Łukaszewicz. Historja szkуł w Koronio i W. Ks.
Lit. Poznań, 1849, t. IV, str. 151
34 Jozef Bieliński. Uniwersytet Wileński. Krakow,
1900, t. I, str. 269
35 Konstytucja 7. r. 1677 nadaje pannom
benedyktynkom, ktore po wygnaniu ze Smoleńska
znalazły się w Słonimie, wioskę Wysock i zwalnia je
ab omnibus oneribus militaribus. (Vol. leg. t. V,
str. 2.59). Jak podaje historyk rosyjski, w połowie
XIX w. stary gmach klasztoru benedyktynek wraz z
kościołem mieścił się przy ul. Żyrowickiej
36 Ks. St. Załęski. Jezuici w Polsce. Krakow, 1905,
t. IV, cz. 4, str. 1669 sq.
37 Sapiehowie l. c. t. II, str. 307. Tamże są
wymienieni przedstawiciele zgromadzeń zakonnych w
Słonimie, a mianowicie: proboszcz kanon. reg. later.
ks. Antoni Bronicz, rektor jezuitow, ks. Kazimierz
Ślackiewicz, przeor dominikanow, ks. Stefan
Radziwiłlowski, gwardjan bernardynow, ks. Andrzej
Grudziński, kseni benedyktynek Gustawa Szwejkowska,
przełożona bernardynek Bułhakуwna oraz przełożony
marjawitow, ks. Krzysztof Modzelewski.
|