3 Дабрасельцаў едзем у Бязводнае, родную вёску Пелагеі Леўты, жонкі Васіля
Захаркі. Побач магазіна сустракаем вяскоўца Леўту.
— Я замалады, каб даваенных цётак памятаць, — кажа на выгляд
пяцідзесяцігадовы дзядзька.
Заходзім у магазін. Амаль усе паліцы застаўлены макаронай і кісялём. На
адной — сельскагаспадарчыя прылады: серп, вілкі-сахары, каса. У буфеце —
каўбаса „Раксана" і жоўты сыр, настойкі „Юркая" і „Дзятлашчанка". На
прылаўку — шклянка і адкрыты слой з мініяцюрнымі кількамі. На ўсцеху
мясцовым, якія моўчкі нам прыглядаюцца, купляем за 342 тысячы беларускіх
рублёў шапкі-вушанкі.
Па дарозе ў Ружаны мінаем пасёлак Палонск. Назоў мясціны цалкам адлюстроўвае
характар забудовы. Сярод ссохлага пустазелля тырчыць шарэнга шэрых дамоў з
керамзіту і бетону, без дахаў і вокнаў. Карціна нагадвае месячны краявід. Як
далей паказалася, Палонск прадвяшчаў нам свет ружанскіх архітэктурных
атракцыёнаў і псіхічны стан жыхароў мястэчка.
Урэшце і Ружаны. У цэнтры гарадскога пасёлка прывітаў нас гул трактара. У
парку, ля помніка Леніну, калектыў мясцовых аматараў выпіўкі, які нагбом
распіваў пляшку гарэлкі. Выпівохі заўзята спрачаліся на беларускай мове.
Ружаны распаложаны на скрыжаванні шляхоў Слонім — Брэст і Ваўкавыск —
Косава. Мястэчка налічвае да 4 тысяч жыхароў. Адзіным прадпрыемствам
з'яўляецца тут мэблевая фабрыка.
Найперш наведваем Петра-Паўлаўскую царкву, помнік архітэктуры барока,
пабудаваны ў другой палове XVIII стагоддзя, па фундацыі Хрысціны Сапегі з
Масальскіх. Галоўка вежы-званіцы барокавага будынка размалявана на блакітны
колер, крыж — на жоўты. Побач царквы будынак Базільянскага манастыра. Дзверы
будынка-помніка рэспубліканскага значэння размаляваны блакітнай фарбай.
Зараз тут паліклініка. Аглядаем царкву з сярэдзіны. Алтар храма накіраваны
на захад. Відавочная уніяцкая мінуўшчына, сёння заўзята маскіраваная. Таму ў
эстэтыцы інтэр'ера адччуваецца рознагалоссе По-бач арыгінальнага жывапісу,
як кампазіцыя на скляпенні апсіды „Бог Саваоф" ці насценных выява св.св.
Пятра і Паўла ў медальёнах, бачым сучасныя, несупадаючыя з атмасферай храма,
жывапісныя творы. Вялакая разнавіднасць пануе сярод ікон, значную частку
займаюць творы уніяцкага стілю.
— У нашым храме іконы з шасці цэркваў. Як за Хрушчова зачынялі навахольныя
цэрквы, сюды пазносілі ўсе іконы, — паясняе свяшчэннік Мікалай Саўчук, сам
родам з Драгічына, што на Беларусі.
Пачэснае месца займае цудадзейная ікона Ружанастоцкай Маці (на ўзор
Чанстахоўскай Божай Маці). Бацюшка паказвае нам цудоўныя іконы св.св. Яўхіма
і Анны і прападобнай Марыі Егіпецкай. Расказвае, як першая з іх сама
аднаўлялася, другая пачала высочваць слёзы. Паводле айца Мікалая, гэта знак
прадвяшчаючы духовае адраджэнне народа.
— Бо што зараз бацюшка ў такіх Ружанах? Толькі і патрэбны, каб новую машыну
асвяціць, пахараніць памерлага, ахрысціць дзіця. Трэбны поп і нічога болей,
— з жалем канстатуе айцец Мікалай.
Парафія жыве на сродкі вернікаў. У бацюшкі шасцёра дзяцем. Сын свяшчэнніка,
хлапчук гадоў дванаццаці, прысутны ў час нашай размовы, быў басанож.
Пытаем пра парафію. Разам з жыхарамі навакольных вёсак, прыход налічвае 3200
душ. 3 таго 70 працэнтаў, як адзначыў а. Мікалай, гэта праваслаўныя атэісты.
Бываюць сем'і, дзе частка моліцца ў царкве, другая ў касцёле. На мінулым
годзе ў прыходзе было 80 паховін і 50 хрышчэнняў.
А ці прамяняеце беларускую мову ў царкве.
— Я даже м не подумал об этом, — кажа а. Мікалай, у прыватнасці, выпускнік
Загорскай духоўнай акадэміі.
Прымяненне беларускай мовы ў багаслужбе наш суразмоўца лічыць палітыкай,
якую вядзе мясцовы ксёндз.
— Ведь у нас ннкто по-белоруски не разговаривает! Пералічваем мясціны, дзе
чулі, перш за ўсё, беларускую мову.
— Это трасянка, — пярэчыць духоўны.
Пасля кароткай спрэчкі а. Мікалай дае нам перасцярогу: Не трэба так
голасна крычаць за той беларускі язык. Па-маленьку. Паціхеньку. Всё гэто
яшчо будзет!
Зразу, заахвочаныя свяшчэннікам, наведваем Свята-Троіцкі касцёл. Закладзены
ён у пачатку XVII стагоддзя па фундацыі Льва Сапегі. Звонку храм выяўляе
стыль ранняга класіцызму, усярэдзіне — позняга рэнесансу. Проста, у другой
палове XVIII стагоддзя, калі пабудаваны быў манастыр базыльянаў і
Петра-Паўлаўская царква, калі быў перабудаваны палац Сапегаў, надворны
архітэктар магнатаў Я. Бэкер, думаючы пра архітектурную гармонію мястэчка,
вырашыў перабудаваць таксама і касцёл. Перад будынкам інфармацыйная табліца
на польскай і беларускай мовах. Храмам апякуюцца ксяндзы-місіянеры ордэна
Вінцэнта а Пауло.
— Ксёндз Януш якраз у Польшчу паехаў, — інфармуе нас дзядзька сустрэты ля
ўвахода.
Звонку будынка вядзецца рамонт. Пытаем пра мову багаслужбаў.
— I па-беларуску, і па-польску, — адказвае дзядзька на чысценькай беларускай
мове. — Але людзі працівяцца, што ксёндз беларускай мовай у касцёле
карыстаецца, — дадае. — Папросту мы можам сабе і на вуліцы ўволю
нагаварыцца.
У голасе нашага субяседніка чуваць настальгію па Польшчы.
— Тыя, што пасля вайны ў Польшчу выехалі, выйгралі. А мы тут, недацяпаныя,
асталіся. Думалі — бальшавікі трохі пабудуць і гюйдуць сабе. Хто тады ведаў,
што на паўвека яны запануюць.
Кажам, што падабаецца нам беларуская мова нашага суразмоўцы.
— Ага, — ківае галавой дзядзька, — многія мне гэтае гавораць. А што тут
прыгожага такога — гэта ж наш, просты, ружанскі язык! — Нашаму субяседніку
чужое паняцце беларус-католік.
Заходзім у касцёл. Ля ўвахода распаложаная рэлігійная прэса: „Каталіцкія
навіны", „Святло ўсходу", „Любите друг друга", „Rycerz
Niepokalanej". На лаўках польскамоўныя кніжкі для
набажэнства. Побач галоўнага алтара герб Сапегаў.
Пазней ідзем паглядзець ацалелую сінагогу XVIII стагоддзя. 3 Ружан родам
былы прэм'ер-міністр Ізраіля Іцхак Рабін. Мураваны будынак сінагогі з
чырвонай цэглы палохае сваім выглядам. На дзіравым бляшаным даху растуць
бярозкі.
— Власти уже давно хотели сломать это зданне, но евреи не дали, — кажа Саша,
былы ваеннаслужачы. Саша думае як еўрапеец:
— Калі б яднавіць палац і сінагогу і стварыць інфраструктуру, мястэчка з
турыстыкі жыло б.
Пытаем пра сённяшні занятак экс-вайскоўца. Саша красамоўна махае рукой.
Зараз працуе на мэблевай фабрыцы. Разам з жонкаю, бухгалтаркай, зарабляюць
дваццаць долараў.
— У нас трое дзяцей. За дзве зарплаты цяжка нават пракарміцца. А скуль на
іншыя патрэбы браць грошы? — наракае жонка білога вайскоўца.
Жанчына хоча паехаць на заработак у Польшчу.
— Ці не збіраецеся вяртацца ў Расію, на радзіму?
— Навошта. Там яшчэ горш як у Ружанах. Людзі з-за беспрацоўя і голаду
насмерць запіваюцца, — кажуць нашы суразмоўцы, расіяне родам з Паволжа. —
Нам дэмакратыі больш далі б. Свабоды. Мы хутка на ногі сталі б! — кажа на
развітанне Саша Далей едзем у паўночна-ўсходнім кірунку, да руін палаца Ужо
здалёк выклікаюць яны каласальнае ўражанне. На кало не ўязной брамы ў
выглядзе трыумфальнай аркі — блакітны надпіс: Привет из ада — Л. Сапега. Ля
палацавага комплексу родавай рэзідэнцыі Сапегаў сустракаем
указальнік-рэкламу мясцовай паліклінікі. Дарэмна шукаць тут якой-колечы
інфармацыі пра гісторыю ці ўласнікаў палацовага ансамбля. Той, хто не баіцца
скруціць сабе галаву, можа наведаць двух-павярховыя падвалы. Сёння
захаваліся руіны галоўнага корпуса — рэзідэнцыі, аркады, руіны палаца
мастацтваў, флігелі, брама. Самы вялікі росквіт рэзідэнцыі выпаў на другую
палову XVIII стагоддзя. Дзейнічаў тут тзатр, працавалі галерэя, бібліятэка,
музычна-оперная школа, Тут ставіліся пастаноўкі Жан-Жака Русо, капельмайстар
К. Чыпрыяні вучыў прыгонных сялян ігры на скрыпцы. Побач будынкаў
знаходзіліся парк і аранжарэя...
Сёння на парадным двары сустрэлі мы дзве казы і статак гусей.
Палац неаднойчы знішчалі ваенныя навалы. Аднак заўсёды Сапегі аднаўлялі,
рэстаўрыравалі, перабудоўвалі сваё сямейнае гняздо. Апошнія шкоды нанесены у
1944 годзе. У Ружанах з надзеяйн гавораць пра сваячку Сапегаў з Канады,
зацікаўленую аднаўленнем палаца. Канадская арыстакратка разлічвае на
фінансавую падтрымку беларускай дзяржавы. Пакуль што ўлады не пацікавіліся
яе прапановай.
Фатаграфуем руіны славутай мінуўшчыны. Ідзе дождж. Цераз уязную браму ў
выглядзе трыумфальнай аркі маленькі хлопчык гоніць гусей. Па панадворку,
поруч муроў палаца, тэпае бабуля. Старэча і дзіця, заганяючы гусей, гамоняць
на беларускай мове.
Ганна Кондрацюк.
KAMUNIKAT.ORG
"Ніва" н-р 37-52 (2261-2276) ад 12 верасня да 26 снежня 1999
г.
