Арнаты. 18 ст. |
|
Багатая і слаўная ружанская зямля рознымі выдатнымі і
трагічнымі гістарычнымі падзеямі, вядомымі асобамі,
мастацкімі традыцыямі, руплівымі працаўнікамі,
навакольнымі краявідамі і, безумоўна, сучаснымі
дасягненнямі.
Найперш, калі зараз упамінаюць пра мястэчка Ружаны,
узгадваецца шыкоўны палац Сапегаў. І сапраўды,
менавіта зімем Сапегаў
звязана даўняе гістарычнае і культурнае
развіццё дадзенага рэгіёну Беларусі. Фундацыі гэтага
магнацкага роду садзейнічалі развіццю культуры і
эканомікіРужаншчыны на
працягу некалькіх стагоддзяў нашай мінуўшчыны. Аб мастацкай каштоўнасці
спраўСапегаў нам вядома
даволі шмат, а вось эканамічная сфера іх дзейнасці застаецца па-за ўвагай
многіх даследчыкаў даўніны. Зразумела, што ўвасаблялі
розныя планы, праекты і памкненні
заможных феадалаў простыя мясцовыя таленавітыя жыхары —
сяляне і мяшчане, што належалі
ружанскім уладарам, якія рупліва бераглі спадчыну папярэдніх
часоў, старанна перадавалі яе з
пакалення ў пакаленне.
Далматыка. 18 ст. |
Асабліва багатыя традыцыі Ружаншчына мела ў вырабе і
аздабленні мастацкіх тканін. Наогул,
ткацкая справа — гэта адзін з найбольш старажытных заняткаў
нашых продкаў. Спачатку ён існаваў
у сялянскім асяроддзі, з XV ст. — развіваўся таксама ў
рамесніцкіх майстэрнях і цэхах, а ў XVIII ст.
быў яшчэ пастаўлены на прамысловую аснову на мясцовых
прыватных мануфактурах. Вядома, што
дзесьці каля 1721 г. пры Ежы Станіславе Сапегу (1667 – 1732)
у Ружанах ужо існавала невялікае
прадпрыемства па вытворчасці ўзорных паясоў (так званых
“слуцкіх”). Аднак сапраўдны
“прамысловы бум” пачаўся ў тутэйшых сапегаўскіх уладаннях у
канцы XVIII ст., калі князь
Аляксандр Міхал (1730 – 1793) адкрыў у Ружанах іншыя
вотчынныя мануфактуры, дзе працавалі
ўручную ў асноўным яго прыгонныя сяляне (гэта праца замяняла
ім выкананне паншчыны ў маёнтку
гаспадара і не аплочвалася), а таксама местачкоўцы і
запрошаныя наёмныя замежныя майстры. На
той час у мястэчку дзейнічала шмат прадпрыемстваў — гэта
мануфактуры па вытворчасці якаснага
сукна, палатна, коўдраў, шаўковых, атласных і байкавых
тканін, слуцкіх паясоў, абрусаў з гербамі
Сапегаў, шпалераў, бялізны і інш. У 1791 г. каля мясцовага
палацу дзеля навучання сялян
ружанскага маёнтка дасканалай працы сукнаробаў было нават
зроблена ўзорнае прадпрыемства з
новым абсталяваннем, якое складалася з 20-ці прадзільных
станкоў і 8-мі для часання шэрсці,
прэса і фарбоўні з 6-цю катламі і іншымі механічнымі
прыстасаваннямі.
Тканіны і цяпер з’яўляюцца адным з найбольш цікавых відаў
дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва,
якое вельмі цесна звязана з народнай творчасцю і густам. У
той час яны прызначаліся для самых
разнастайных мэт — аздаблення інтэр’ераў шляхецкіх палацаў,
вытанчанай мэблі, царкоўнага
рыштунку і вырабу адзення. Ружанскія суконныя вытворчасці
забяспечвалі ў першую чаргу патрэбы
ўласных гаспадароў і, канечне, ішлі на продаж, прыносіўшы
даволі ста-більны прыбытак уладарам.
Сярод розных твораў ружанскіх майстроў ткацкай справы XVII –
XVIII ст.ст. беларускія
мастацтвазнаўцы вы-дзяляюць перш за ўсё адзенне царкоўнаслужыцеляў — так
званыя арнаты ідалматыкі.
Арнаты — гэта верхняе літургічнае адзенне рымска-каталіцкага духавенства.
Арнатзвычайна складаецца з
дзвюх аднолькавых палотнішчаў, закругленых унізе і замацаваных
плечавымі швамі. Ён апранаецца паверх іншага адзення
святара. Вялікую цікавасць для знаўцаў
прадстаўляюць пяць каштоўных і добра захаваных арнатаў
мясцовай вытворчасці, якія былі
выяўлены ў старадаўнім Свята-Троіцкім касцёле дамініканцаў у
Ружанах.
Арнат. 1617 г. |
|
Арнат. 17
ст. |
Багатая і слаўная ружанская зямля рознымі выдатнымі і
трагічнымігістарычнымі
падзеямі, вядомымі асобамі, мастацкімі традыцыямі,
руплівымі працаўнікамі, навакольнымі краявідамі і,
безумоўна,сучаснымі
дасягненнямі.
Да канца XVIIІ ст. (час стварэння прыкладны — 1778 – 1807
г.г.)адносяцца два арнаты,
сшытыя са слуцкіх паясоў. На адным з іх ёсць
нават імя аўтара, што сустракаецца даволі рэдка, —
“Лео Мажарскій”,на другім
надпіс амаль поўнасцю страчаны, але, мяркуюць, што
стварыў яго той жа самы майстар. Леан Маджарскі (каля
1740 - 1811) — гэта
армянскі майстар-ткач родам з Турцыі, які разам з бацькам
быў запрошаны для працы на нясвіжскай і слуцкай
мануфактурах (так званых “персіярнях”)
Радзівілаў. Менавіта творчасць сям’і Маджарскіх садзейнічала
ўзнікненню такой яркай з’явы
беларускага дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, як “слуцкія
паясы”, у выкананні якіх яскрава
спалучыліся мастацкія традыцыі Усходу - Малой Азіі, Сірыі,
Персіі — і мясцовыя густы і ўменні
народных творцаў.
Яшчэ адзін арнат XVIIІ ст. быў выкананы з тканін розных
тыпаў — французскага муару, шоўку,
пафарбаванага ільну, апрацаванага на мясцовай мануфактуры.
Усе творы ўпрыгожваліся рэльефнай
залатой вышыўкай, залатымі прадзенымі ніткамі, фарбоўкай і
каштоўнымі камянямі. У Дзяржаўным
мастацкім музеі таксама захоўваюцца два тутэйшыя арнаты
трэцяй чвэрці XVIII ст. Абодва яны
выкананы з шоўку і ўпрыгожаны залатой і рознакаляровай
шаўковай вышыўкай, карункамі з
залатых пра-дзеных нітак.
У дамініканскім касцёле даследчыкамі мастацтва была
знойдзена таксама далматыка (літургічнае
адзенне святароў), датаваная сярэдзінай XVIIІ ст., створаная
ружанскімі сукнаробамі з атласу і
ўпрыгожаная залатым галуном, бліскаўкамі, шаўковымі і
залатымі ніткамі.
З пачатку ХІХ ст. ружанская суконная вытворчасць паступова
перастала належаць Сапегам —
некаторую ім удалося прадаць самастойна, астатняя была
прымусова канфіскавана ў дзяржаўны
скарб (за ўдзел у антыцарскай дзейнасці) і знайшла новых
уладальнікаў. Большая частка
прадпрыемстваў была куплена за адну тысячу рублёў тутэйшай
заможнай яўрэйскай сям’ёй Пінесаў.
Акрамя іх суконнымі мануфактурамі, як старымі, так і новымі,
на працягу ХІХ — пачатку ХХ ст.ст.
таксама валодалі прадпрымальнікі Закіны, Шліамовічы, Полякі,
Берман, Сыркін, Кажніцкі і іншыя.
Трэба адзначыць, што ў другой палове ХІХ ст. мястэчка Ружаны
было адным з асноўных цэнтраў
ткацтва і сукнавытворчасці не толькі ў пружанскім рэгіёне,
але і на тэрыторыі ўсёй сучаснай
Беларусі. Аднак, у выніку неаднаразовых эканамічных крызісаў
на мяжы стагоддзяў падаўляючая
большасць дробных мануфактур нашых зямель, у тым ліку
ружанскіх, даволі хутка разарылася і
перастала існаваць, саступіўшы месца больш развітым і
магутным фабрыкам і заводам іншых
прамысловых раёнаў (у прыватнасці, Беластоцкага). Традыцыі
мясцовага прамысловага мастацкага
ткацтва былі страчаны, а занятак захаваўся толькі як
дапаможны сялянскі промысел да сярэдзіны
ХХ ст..
Наталля ПРАКАПОВІЧ.
4,11
верасьня 2008.
г. Пружаны.
Газета для вас > №36-37,
5-19
верасня 2008 года,
г. Ружаны.
