Roźana, miasto w niewielkiej odległości od rzeki Zelwy, z pięknym rynkiem zamurowanym porządnie i ozdobnie, z klasztorami Dominikanów i Bazylianów.

Рожана, город в некотором отдалении от реки Зельвы, с красивым рынком выстроенным добротно и нарядно, с монастырями Доминиканцев и Базилиан. 

W tej znamienitej dziedzinie Sapiehów, Kazimierz Lew Sapieha ufundował r. 1650 szpital na 12 ubogich, przy kościele parafialnym, który wzniósł z muru Lew przodek jego.

На этой знаменитой родине Сапег, Казимир Лев Сапега учредил в году 1650 больницу на 12 убогих при парафиальном костеле, который возвел из камня Лев - предок его.

Zaraz za miastem na wzgórzu, wznosi się w pięknem położeniu prawdziwie wspaniały pałac w guście francuskim wymurowany, z obszernemi skrzydłami i pięknym portykiem.

Tu, w nim, lub w poprzedzającym gmachu zawsze wielkim i murowanym, odbywały się nieraz pamiętne przyjmowania monarchów i ważne narady w sprawach krajowych.

Сейчас за городом на холме, возвышается на прекрасном месте по-настоящему величественный дворец во вкусе французском построенный, с широкими крыльями и красивым портиком. 

Здесь, в нем, или в предшествовавшем ему здании, всегда большом и каменном, происходили не раз памятные приемы монархов и важные совещания по делам общегосударственным.

Najpierwszym z królów, który odwiedził Roźanę, był Zygmunt I za którego zdrowie pijąc gospodarz domu Jan Sapieha Wda podlaski, kazał wynieść ze skarbeu swojego wspaniały puhar od przodków zachowany.

Первым из королей, посетивших Рожане, был Сигизмунд I за здоровье которого пивши хозяин дома Ян Сапега, воевода подляский, приказал вынести из скарбницы своей величественный кубок от предков сохранившийся.

Był on a kryształu ozdobnie rysowany, w kształcie wazy, ukoło garnea objętości mający. I odtąd na pamiątkę gościnności wojewody, nazwane go Iwanem¹ .

Был он из хрусталя узорами вырезан, в форме вазы, около гарнца емкость имел. И с тех пор в память гостеприимства воеводы, названный Иваном¹.

Roku 1617 królewic Władysaw udając się na wyprawą wojenną, przybył tu w sierpniu i hojnie ugoszczony przez dwa dni odpoczywał, a przyjmujący go dziedzie Lew Sapieha kanclerz W. L. zgromadziwszy zaciągnione od siebie hufce, wyruszył razem s królewicem w dalszy pochód, jake kommissarz od sejmu przydany. Władysław zostawszy królem, powtórnie był gościem w Roźanie 1644 r.

В 1617 году королевич Владислав, отправляясь в военный поход, прибыл сюда в августе и щедро угощенный два дня отдыхал, а принимавший его dziedzie Лев Сапега канцлер В. Л. собрав завербованные от себя отряды, двинулся вместе с королевичем далее в поход, как приданный от сейма комиссар. Владислав, став королем, повторно был гостем в Рожане в 1644 г.

„Z Żyrowic król z królową (Cecylią Renatą) i z całym dworem, do Roźany odmarsz, nadwornego (Kazimierza Lwa) Sapiehy zaproszony zboczył, gdzie niesłychanym przykładem przyjęty, tam przez 9 dni, a potem w drodze przez dobra jego prowadzony, ustawicznym bankietem był częstowany…

«Из Жирович король с королевой (Цецилия Рената) и со всем двором, в Рожаны выступил, надворного (Казимира Льва) Сапеги приглашение приняв, где несказанным примером принятый, там через 9 дней, а затем в дорогу хорошо его провоженный, непрерывным банкетом угощался...

Krom tego te prezenta ofiarował królowi: naczynie złote szacowane na 2,000 czer. zl., obicie niderłandzkie szacowane na 10,000 czer. zł.; królowej zaś pierścień kupiony za 16,000 i futro sobolowe kupione w Moskwie za tysiące; kanclerzowi kor. puhar wielki srebrny; biskupowi kamienieckiemu dwa soroki sobolów; pannom wszystkim z frauncymeru po klejnocie rubinowym; podkomorzemu szablę w złoto oprawną; księźom teologom S. J. kaźdemu po sto czer. zł, węgierskich darował.

Кроме того такие подарки жертвовал королю: золотой сосуд, оцениваемый на 2,000 чер. зл., обивка нидерландская оцениваемая на 10,000 чер. зл.; королеве перстень, покупной за 16,000 и соболий мех, покупной в Москве за тысячи; канцлеру кор. большой серебряный кубок; епископу каменецкому два сорока соболей; пáннам всем из свиты по рубиновой клейноте; подкоморному саблю в золото окаймленную; князьям теологам S. J. каждому по сто чер. зл., венгерских подарил.

Z mniejszych żadnego próżno nie puścił, ale wielką summę pieniędzy na nich wysypał.

Из меньших ни одного пустым не отпустил, но большую сумму денег на них посыпал;

Przez cały czas dyspensa i piwnica nikomu nic była zamknięta, każdemu wolno było wziąść co mu się podobało, wino w bród się niemal dla kaźdego lałe.

На все время диспенса и погреб никому не были закрыты, всякому свободно было взять что ему нравилось, вино в бороду немало для каждого лилось.

Sławny ten traktament długo był w podziwieniu u króla i inszych. D. 19 stycznia król do Wilna się wrócił². " —

Знатный этот трактамент долго был в поудивлении у короля и иных. Д. 19 января король к Вильнюсу вернулся².» —

Do tego opisu dodać należy, że kiedy podczas sutej biesiady wyniesiono starodawny ów puhar Iwanem zwany, król po wypiciu nim na podziękowanie za toast jego przez obecnych wzniesiony, szczególniejszym go nadał przywilejem.

До этого описания прибавить нужно, что когда во время богатого пира вынесен был тот древний кубок Иваном прозванный, король по выпиванию им в благодарность за тост его через собравшихся поднятый, особенный ему дал привилей.

Postanowił bowiem, żeby na przyszłość podczaszy chował tę czarę pod zamknięciem w kredensie, i nieinaczej wynosił Iwana do stołu, jak w orszaku licznej i strojnej służby, przy odgłosie muzyki i stokrotnym gromie dział.

Постановил далее, чтобы на будущие времена прятать ту чашу под замком в буфете, и не иначе выносил Ивана к столу, как в свите множественной и нарядной службе, при отзвуке музыки и стократным залпе пушек.

Pamięć tych wspaniałych odwiedzin, uwiecznił właściciel Roźany następnym napisem, na czarnej marmurowej tablicy złotemi głoskami wyrytym: Vladislaus IV et Caecilia Regina quatuor dierum (?) grabosissimi hospiles Rozanae praesentia et Humanitate Regia has aedes iłlusłrarunt MDCXLIV Januarii X³. —

Память этих величественных посещений, увековечил владелец Рожаны следующей надписью, на черной мраморной доске золотыми словами высеченной: Vladislaus IV et Caecilia Regina quatuor dierum (?) grabosissimi hospiles Rozanae praesentia et Humanitate Regia has aedes iłlusłrarunt MDCXLIV Januarii X³. –

Przed spodziewanem najśeiem na stolicę Litwy wojsk Aleksego Michajłowicza, kapituła wileńska uprowadziwszy a kaplicy kościoła katedralnego ciało ś. Kazimierza, w r. 1655 złożyła je w pałacu tutejszym, gdzie kilka lat się przechowywało.

В ожидании нашествия на столицу Литвы войск Алексея Михайловича, виленская капитула вывезла из каплицы кафедрального костела тело св. Казимира, в г. 1655 оставила его в здешнем дворце, где несколько лет схоронялось.

Sapiehowie na pamiątkę tego wypadu, kazali w sali w której spoczywały zwłoki świętego, wyryć na marmurze napis: Divo Casimiro sacrum.—

Сапеги в память этого случая, наказали в зале в котором почивали останки святого, высечь на мраморе надпись: Divo Casimiro sacrum. –

Około tego czasu piszący Cellaryusz i Starowolski wyrażają: Rożana słynęła swoim pysznym zamkiem na kilkopiętrowych sklepionych piwnicach opartym, swojemi pięknemi murami w rynku miejskim, prostemi ulicami, i wygodnemi drogami przerzynającemi jej okolice.

О том времени писавшие Целлариуш и Старовольский, говорили: Ружаны славилась своим прекрасным замком на многоэтажных сводчатых подвалах стоящем, своими красивыми постройками на городском рынке, простыми улицами, и удобными дорогами прорезающими его околицы.

Majętność ta razem z owym wspaniałym pałacem, wielkiego doznała spustoszenia od wojak skonfederowanych i szlachty podczas jej zatargów z domen Sapiehów w r. 1698.

Имущество, а вместе с ним величественный дворец, большого испытал опустошения от войск конфедератов и шляхты во время ее конфликтов с домом Сапег в г. 1698.

Karol XII w pochodzie swoim z Litwy na Wołyń, stanawszy tu 14 kwietnia r. 1706 znalazł miasto i zamek zupełnie zniszczone przez stronnictwo Ogińskich i wojska obce, i opuszczone od mieszkańców⁴.—

Карл XII в походе своем из Литвы на Волынь, остановившись здесь 14 апреля г. 1706 нашел город и замок полностью уничтоженными сторонниками Огинских и иноземными войсками, и покинутым жителями⁴.—

Zamożność dziedziców zdołała dźwignąć z upadku i na nowo przyozdobić tę wspaniałą swoję dziedzinę.

Богатство наследников помогла поднять из руин и опять украсить эту великолепное свое наследие.

W odrodzonej już Roźanie, Aleksander ks. Sapieha kanclerz W. L. przyjąl 12 września r. 1784 Stan. Augusta jadącego na sejm do Grodna, i wspaniale podejmując go, starał się przypomnieć owę nadzwyczajną gościnność swoich przodków.

В возрожденных Рожане, Александр князь Сапега канцлер В.Л. принял 12 сентября г. 1784 Станислава Августа, который ехал на сейм в Гродно, и великолепно приняв его, постарался напомнить ему чрезвычайное гостеприимство своих предков.

Ale tym razem chociaż wydobyto sławne puhary, chociaż spełniano zdrowia, zachowano jednak dosyć rzeźwości umysłu, żeby obok wesołych trudów biesiady, zajrzeć do skarbów innego rodzaju, które zamek zawierał w sobie.

Но в этот раз хоть и достали славные кубки, хоть желали здравия, сберегли однако достаточно живости ума, чтобы среди веселых трудов пира, заглянуть к сокровищам иным, которые в замке содержались.

Stan. August nie zaniedbał zwiedzić znakomitej biblioteki i bogatego w ciekawe i ważne rękopisma archiwum⁵.

Станислав Август не преминул посетить знаменитую библиотеку и богатый интересными и важными рукописями архив⁵.

Wzmiankowany dziedzic, umyślił miejsce to uczynić fabrycznem; jakoż 1786 r. i lat następnych, istniały tu fabryki: materyj jedwabnych gładkich, w kwiaty i desenie; pasów, obić adamaszkowych, atłasowe, sukienne i bai; obrusów na największe stoły w rożnych deseniach i z herbami; serwet, świec jarzących, karet i pojazdów lakierowanych.

Очередной потомок, замыслил место это сделать фабричным; около 1786 г. и в последующие годы, существовали здесь заводы: шелковых гладких материй, в цветах и узорах; поясов, обоев дамастовых [разновидность ткани., - пер.], атласные, суконные и байи; скатертей на наибольшие столы в угловых узорах и с гербами; скатертей, ярких свеч, карет и лакированных экипажей.

Oprócz targów 3 razy w tygodniu odbywających się, zaprowadził jarmarki: na środopoście ruskie, na ś. Piotra ruskiego i na Spasa w sierpniu⁶.

Кроме торгов 3 раза в неделю которые делаются, завел ярмарки: на русскую средину поста, на св. Петра русского и на Спаса в августе⁶.

[1] Kognowicki, w Życiu Sapiehów, III, 98.

[2] Pamiętniki Albr. Stan. Radziwiłła. II, 120.

[3] Kognowicki: życia Sapiehów, IIl, 98.

[4] Adlerfeld, II, 576. Autor niewłaściwie to miejsce nazywa Rożanką.

[5] Niepomyślności krajowe i zmiana w sposobie myślenia między dawną arystokracyą naszą, inną zupełnie postać nadały owej pysznej rezydencyi za naszych czasów. Znikł starodawny skarbiec, potrzebami familijnemi i publicznemi wyczerpany, po­tomkowie owych sławnych naddziadow usunęli się z poważnych murów starożytnego ich gniazda, do skromniejszego, ale ogroda­mi umilonego ustronia w Dereczynie. Pałac zaś różański sprzedany został starozakonnemu przedsiębiorcy, który w nim fabry­kę sukna założył.

[6] Dziennik handlowy 1786 r. wydawany w Warszawie.

[1] Когновский, в Жизни Сапег, III, 98.

[2] Мемуары Альбр. Стан. Радзивилла. II, 120.

[3] Когновский, Жизнь Сапег, III, 98.

[4] Адлерфельд, II, 576. Автор неправильно это место называет Рожанка.

[5] Национальные беды и перемены в образе мыслей среди нашей бывшей аристократии, придало совершенно иную окраску этой резиденции в наше время. Древние сокровища исчезли, нуждами семейными и публичными исчерпанные, потомки этих знаменитых предков уехали из почтенных древних стен их гнезда в скромный, но садами украшенный уединенного Деречина. Дворец ружанский был продан старозаконному предпринимателю, который ткацкую фабрику основал.

[6] Газета торговая 1786 г., издаваемый в Варшаве.