Zobacz tłumaczenie na język rosyjski.

PRZYPISY

ZARYS POLITYCZNY
(str.7-21)

1 Antoniewicz Włodzimierz. Pradzieje ziem Polski. (Wyd. «Polaku, jej dzieje i kultura», t. I, str. 17)

2 Karskij K. F. Biełorussy. Wilno, 1904, str. 31

3 Badania kurhanow z IX-XI w., rozrzuconych po ziemi dregowickiej, dostarczyły ciekawych wiadomości, dotyczących sposobu grzebania umarłych przez Dregowiczan. Czynili oni w ten sposob, iż nieboszczyka kładli na powierzchni ziemi i nad nim nasypywali kopiec. Stąd ma pochodzić takie mnostwo istniejących tu kurhanow. (Karskij, I . c. str. 65, 66, 71)

4 Koneczny Feliks. Dzieje Rosji. Warszawa, 1917, str. 22

5 Nazwa miasta Słonima według miejscowej legendy pochodzi od tego, że w starożytności znajdywano tu wiele kości słoniowych (mamutowych) Pokrowskij F. W. Archieołogiczeskaja karta Grodnienskoj gubernii. Wilno, 1895, str. 23-24

6 Kolankowski. Dzieje W. K. Lit. za Jagiellonow. Warszawa, 1930, str. 3, 4, 6

7Łowmiański Henryk. Studja nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego. Wilno, 1931, t. II, str. 274

8 Observation sur la Pologne et les Polonais. Paryż, 1827, str. 112 Antonowicz W. B. (Oczerk wielikago kniażestwa Litowskago. Kijow, 1878, str. 49) twierdzi, że Ruś Czarna z miastami: Nowogrodkiem, Zdzitowem, Grodnem, Słonimem i Wołkowyskiem do połowy XIV wieku zatrzymała przeważnie nazwę ziemi Krzywickiej — «terra Crivitiae». Jakkolwiek nazwa «Czarna Ruś» pojawia się wcześnie i już w XV wieku znana jest na Zachodzie u Fra Mauro jako Rossia Negra, to jednak jest rzeczą trudną ustalić dokładnie, jakie terytorjum ona obejmowała w ciągu XV, XVI, XVII wieku. W kronice Aleksandra Gwagnina, wydanej w r. 1581, czytamy, to stolicą Rusinow czarnych jest Lwow. ( «Rutheni nigri quorum Metropolis Leopolis est»). Toby wskazywało, że w XVI wieku Ruś Czarna sięgała daleko na południe. Linde zaś stwierdza, że — «Ruś pod kniaziem moskiewskim Białą Rusią nazwano, a tę, ktora do Polski należała, Czarną» Naogół jednak w dawnej Rzeczypospolitej za Ruś Czarną uważano tę część Rusi Litewskiej, która obejmowała województwo nowogródzkie i zachodnio-południową część województwa mińskiego.

9 Koneczny l. c. str. 8. Milkowskij. Opisanije goroda Słonima. Wilno, 1891. Batiuszkow. Biełorussija i Litwa. Petersburg, 1890, str. 8 i 17

10 Baliński i Lipiński. Starożytna Polska. Warszawa, 1846, t. III, str. 679-80

11 Halecki Oskar. Dzieje unji Jagiellońskiej. Krakow, 1919, t. I, str. 38

12 Łowmiański l. c. t. I, str. 53

13 Baliński 1. c. str. 680

14 Połnoje sobranije russkich letopisiej. Petersburg, 1843, t. II, str. 206

15 Prochaska Antoni. Od Mendoga do Jagiełły. («Litwa i Ruś» r. 1912, str. 93)

16 Stryjkowski Maciej. Kronika. Warszawa, 1846, t. I, str. 215

17 Jaroszewicz J. Obraz Litwy pod względem jej oświaty i cywilizacji od czasow najdawniejszych do końc a XVIII w . — Wilno, 1844, ez. I, str. 38

18 Stryjkowski l. c. str. 235

19 Połnoje so branije russkich letopis ej, t. II, str. 187

20 Daniłowicz Ignacy. Skarbiec dyplomatow. Wilno, 1860, str. 91, Nr. 453.

21 Halecki l. c. str. 40. Antonowicz 1. c ., str. 49-50

22Łowmiański l. c. t. II, str. 346

23 Polnoje sobr. rus. let. t. II, str. 206

24 Ib. str. 209

25 Halecki l.c. str. 41. Hruszewskij M. autor Istorji Ukrainy Rusi, jest rуwnież przekonany, że po śmierci Mendoga włości czarnoruskie pozostają nadal przy ziemiach litewskich (t. IV, str. 9)

26 Długosz J. Opera, t. XII, str. 404, (wyd. z r. 1876)

27 Romanowskij I. Położenije goroda Słonima w litowskom gosudarstwie. Grodno, 1895

28 Długosz l. c . str. 589

29 Codex epistolaris Vitoldi. Krakow, 1882, str. 441

30 Długosz l. c . t. XIII, str. 311

31 Kolankowski l. c . str. 197, 238-9

32 Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka, t. XXVII, 1910, str. 308 i 393 (Metryka litewska)

33 Korzon Tadeusz. Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. Krakow, 1912, r. III, str. 254

34 Łappo I. Wielikoje kniażestwo litowskoje (1569-86). Petersburg, 1901, str. 296

35 Baliński błędnie uważa, że dopiero od r. 1632 Słonim stał się siedzibą zjazdu generalnego

36 Scriptores rerum polonicarum. Krakow, 1907, t. XX, str. 419-22 . Vota zjazdu głуwnego Słonimskiego anno 1597

37 Volumina legum, wyd. Ohryzki z r. 1859, t. III, str. 336

38 Ib. t. V, str. 215

39 Ib. t. IX, str. 333

40 Diarjusze sejmowe z wieku XVIII Wyd. Władysław Konopczyński. Warszawa, 1911, str. 377 Sejm postanawia — «ażeby trybunały skarbowe dwa razy na rok idące, w jednym roku raz w Grodnie, drugi raz w Mińsku, a w drugim roku raz w Kownie, drugi raz w Słonimie na każdej kadencji po cztery niedziele, zaczynając się w Grodnie w pierwszy dzień powszedni po święcie Najśw. Panny Narodzenia... a w Słonimie takoż w pierwszy dzień powszedni po świętach Bożego Narodzenia sądziły się»...

41 Sbornik Imperatorskago Russkago Istoriczeskago Obszczestwa. Moskwa, 1912, t. 137, str. 304-5

42 Ib. t. 142, atr. 577

43 Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzeskoju Komissiieju, t. 34, str. 47

44 Sbornik Muchanowa, Petersbarg, 1866, str. 542

45 Korzon l. c. t. II, str. 364

46 Pokrowskij l. c. str. 23-4

47 Baliński l. c.

48 Vol. leg. t. IV, str. 381

49 Ib. str. 474

50 Korzon l. c . t. III, str. 122

51 Konopczyński W. Historja polityczna Polski. Krakow, 1923, t. II, str. 552-3. « Polska, jej dzieje, i kultura», t. II, str. 244

52 Diarjusz bitwy pod Słonimem wraz z innemi listami, pisanemi do gen.-adj. St. Łopacińskiego, znajduje się w dziale rękopisów Bibljoteki im. Wróblewskich w Wilnie. Nieznany autor, który się podpisał inicjałami: R. S. S. J. (a więc prawdopodobnie jezuita) kończy opis bitwy twierdzeniem, że — «nie uszłaby i noga moskiewska, gdyby nie zdradził regiment słonimski, za co wszakże obersztleytnant pierwszy pod wartą jest». W obronie Sapiehy, ktoremu właśnie zarzucano ową «zdradę i zgubę braci», jako jednemu z wodzów, wystąpił w r. 1769 pisarz skarbowy litewski Ignacy Łopaciński. Jego pochwała i obrona rodu Sapiehów, znajdująca się w rękopisie w tece St. Lopacińskiego, nosi tytuł: «Odpowiedź na paszkwil sub titulo: Heroiczne dzieła JW. Sapiehy, krajczego WXL.» i zawiera m. in. taki opis zdarzeń:

Ten, ktorego ty błahym tykasz piorem,

Anteceporów zacnych idzie torem,

Bo zapomniawszy na życia wygody,

Na żonę, dzieci, na zdrowie, na szkody,

Idzie z ochotą Bogu na ofiarę,

By swą ojczyznę obronił i wiarę.

Widząc albowiem te obie w ucisku,

Przyjął pierwszeństwo Związku w Wołkowysku

I z Pułaskimi w Słonimskiej, ochoczy

Nieprzyjaciołom śmiało spojrzał w oczy,

Oraz Marsowe dalej znosząc trudy,

Z sprzymierzonemi ciągnął do Despudy.

Dla tego bowiem tam marsz swój obraca,

Aby nakłonił do swych myśli Paca.

I nie zawiodł się na tym kawalerze,

Z ktorym zniosszy się, powszechne przymierze

Czynią otwarcie, w przysiężnej paręce,

Pacowi władzę dając całą w ręce.

Nie szukał Krajczy zysku, ani złota,

Lecz tego, co mu zalecała cnota,

Choć go marszałkiem zgodnie obrać chcieli,

Chętnie się z Pacem i w tym punkcie dzieli,

Ustępując mu z ochotą pierwszeństwa,

Sam to wybiera, gdzie niebezpieczeństwa

Więcej, ażeby pierwszy w każdej bitwie

Dał przykład z siebie Koronie i Litwie.

A gdy koronni z skrytej nam przyczyny

Poszli na powrot do swojej krainy,

Litewskie hufce, chcąc swe wesprzeć siły

Ku Żmujdzi marsz swoj spiesznie obróciły.

Mniemając, że ich spotka sukurs mnogi,

Aliżci pewne odbiorą przestrogi,

Że Drewicz z Moskwą zachodzi im zboku,

Ktoremu mężnie chcąc dotrzymać kroku,

Składają radę, jako przynależy,

Aż ci niejeden zagranicę bieży.

Bo widząc jawnie, że Drewicz sowicie

Miał wojska więcej, każdy chronił życie.

Cóż tu wodzowie wtenczas czynić mieli?

Oto Pac wojsko całe na pół dzieli.

Jednym ku Żmujdzi, drugim na zad każe

Iść, pochowawszy zawodne bagaże.

A sam z Sapiehą tam swe kroki zmierza,

Gdzie ich wzywano z Barskiego przymierza.

Jakaż to zdrada? Jaka zguba braci?

Kto tu w tym razie swoje życie traci?

Wszyscy do domów powrócili cali,

A cały ciężar na wodzów się wali.

Zarówno dokładność przebiegu walk, jak słuszność czy też bezpodstawność zarzutu co do zdrady regimentu słonimskiego narazie nie dadzą się ustalic z braku w obecnej chwili wyczerpujących danych.

53 Buzaht Stanisław. Udział Michała Ogińskiego w Konfederacji Barskiej i w przymierzu polsko-pruskiem. («Litwa i Ruś», 1913, str. 75-78)

54 Załęski Stanisław. Jezuici w Polsce. Krakow, 1905, t. IV, cz. 4, str. 1675

55 Vol. leg. t. IX, s tr. 49 i 207

56 Korzon Tadeusz. Wownętrzno dzieje Polski za Stanisława Augusta. Krakow, 1900, t. V, str, 198

57 Ib. t. VI, str. 209-10

58 Wolff J. Senatorowio i dygnitarze W. X. Lit. Krakow, 1885, str. 6, 129-30.

59 ?

WEWNĘTRZNY USTROJ MIASTA I ZYCIE MIEJSKIEZYPISY
(str. 19-33).

1 Russkaja Istor. Bibl., t. XX. Lit. metryka, t. I, str. 1557-9, Petersburg, 1903

2 Antonowicz W. Izsledowanije o porodach. Kijow, 1878, str. 50-51.

3 Akty Jużnoj i Zapadnoj Rossii, t. I, str. 133. Petersburg, 1863

4 Russkaja Istoriczeskaja Bibljotieka t. XXX, str. 663 (Litewska metryka)

5 Ib. t. XXXIII, str. 238, 314, 852

6 Akty izdawajemyje Wilenskoju Archeograficzcskoju Komissijeju, t. XXII, Nr. Nr. 33, 279, 462, 507 i in. Akty Jużnoj i Zap. Rossii, t. I, str. 77

7 Kutrzeba St. Historja ustroju Polski. Warszawa, 1921, t. II — Litwa — str. 74

8 Lubawskij M. K. Oczerk istorji litowskago russkago gosudarstwa. Moskwa, 1910, str. 110-11

9 Akty Wil. Archeograf. Kom. t. XXII, przedmowa, str. XXXIII sq.

10 Jakubowski J. Mapa W. Ks. Lit. w połowie XVI w. Krakow, 1928

11 Akty Wil. Archeogr. Kom. t. XXII, Nr. 143

12 Zrуdła dziejowe. Warszawa, 1897, t. XXIII, str. 69 i 265. Akty Lit. g o sud. izdaw. Downar-Zapolskim, Moskwa 1900, str. 230.

13 Akty Wileńskiego Archeogr. Kom. t. XXVIII, str. 57-9

14 Charkiewlcz Walerjan. Żyrowice — łask krynice. Slonim, 1930

15 Vol. leg. t. III, str. 100 i t. IV, str. 219

16 Ib., t. V, str. 311-12

17 Ib. t. IV, str. 381. Aleksander Połubiński podczas wojen szwedskich w r. 1656 na czele husarji atakował Szwedow pod Warszawą, a w r. 1659 uderzał na nich od strony Mitawy i Windawy

18 Ib. t. V, str. 90

19 Bobrowskij P. Gorod Słonim. («Wiestnik Zapadnoj Rossii», 1866)

20 Buzaht. Udział Michała Ogińskiego w Konfederacji Barskiej. (« Litwa i Ruś», 1913, str. 65-6)

21 Baliński l. c ., str. 684

22 Korzon T. Wewnętrzne dzieje Polski za St. Augusta, t. II, str. 286. Mieszczanom litewskim wolno było nabywać dobra ziemskie od r. 1775 (Ib. str. 287)

23 Ib. str. 287. Współszesny tym wypadkom przypuszcza, że nastąpiło to wskutek wpływu rosyjskiego, albowiem mieszczanie litewscy, pozbawieni wolności i nie mający obrony prawnej, zaczęli przenosić się na tereny państwa rosyjskiego, gdzie pograniczne miasta posiadały samorząd

24 Ib. str. 386

25 De Pule. Stanisław August Poniatowskij w Grodnie i Litwie 1794-7, wyd. II. Petersburg, 1871, str. 109

26 Ks. Jan Kurczewski. Biskupstwo wileńskie. Wilno, 1912

27 Sapiehowie. Materjały historyczno-genealogiczne i majątkowo. Petersburg, 1890, t. I, str. 167-8.

28 Ib.

29 Romanowskij. Położenije goroda Słonima w religioznom otnoszenii w Litwie. Grodno, 1897

30 Archiw Jugo-zap. Rossii, cz. I, t. VI, str. 657. Kijow, 1883

31 Kurczewski, l. c. str. 231, 253-9, 265-7, 320

32 Wodług danych, znajdującheh się w materjałach genealogicznych do rodu Sapiehow, kościуł murowany dla bernardynow wniуsł tutaj Kazimierz Leon Sapieha w pierwszej połowie XVII wieku

33 Łukaszewicz. Historja szkуł w Koronio i W. Ks. Lit. Poznań, 1849, t. IV, str. 151

34 Jozef Bieliński. Uniwersytet Wileński. Krakow, 1900, t. I, str. 269

35 Konstytucja 7. r. 1677 nadaje pannom benedyktynkom, ktore po wygnaniu ze Smoleńska znalazły się w Słonimie, wioskę Wysock i zwalnia je ab omnibus oneribus militaribus. (Vol. leg. t. V, str. 2.59). Jak podaje historyk rosyjski, w połowie XIX w. stary gmach klasztoru benedyktynek wraz z kościołem mieścił się przy ul. Żyrowickiej

36 Ks. St. Załęski. Jezuici w Polsce. Krakow, 1905, t. IV, cz. 4, str. 1669 sq.

37 Sapiehowie l. c. t. II, str. 307. Tamże są wymienieni przedstawiciele zgromadzeń zakonnych w Słonimie, a mianowicie: proboszcz kanon. reg. later. ks. Antoni Bronicz, rektor jezuitow, ks. Kazimierz Ślackiewicz, przeor dominikanow, ks. Stefan Radziwiłlowski, gwardjan bernardynow, ks. Andrzej Grudziński, kseni benedyktynek Gustawa Szwejkowska, przełożona bernardynek Bułhakуwna oraz przełożony marjawitow, ks. Krzysztof Modzelewski.