pict На главную сайта   Все о Ружанах pict
pict  

 

 

Ганна Кондрацюк.

Блакітная рэспублика.
7. Палонск - Ружаны.

См. этот текст в переводе на русский язык.

 

3 Дабрасельцаў едзем у Бязводнае, родную вёску Пелагеі Леўты, жонкі Васіля Захаркі. Побач магазіна сустракаем вяскоўца Леўту.

— Я замалады, каб даваенных цётак памятаць, — кажа на выгляд пяцідзесяцігадовы дзядзька.

Заходзім у магазін. Амаль усе паліцы застаўлены макаронай і кісялём. На адной — сельскагаспадарчыя прылады: серп, вілкі-сахары, каса. У буфеце — каўбаса „Раксана" і жоўты сыр, настойкі „Юркая" і „Дзятлашчанка". На прылаўку — шклянка і адкрыты слой з мініяцюрнымі кількамі. На ўсцеху мясцовым, якія моўчкі нам прыглядаюцца, купляем за 342 тысячы беларускіх рублёў шапкі-вушанкі.

Па дарозе ў Ружаны мінаем пасёлак Палонск. Назоў мясціны цалкам адлюстроўвае характар забудовы. Сярод ссохлага пустазелля тырчыць шарэнга шэрых дамоў з керамзіту і бетону, без дахаў і вокнаў. Карціна нагадвае месячны краявід. Як далей паказалася, Палонск прадвяшчаў нам свет ружанскіх архітэктурных атракцыёнаў і псіхічны стан жыхароў мястэчка.

Урэшце і Ружаны. У цэнтры гарадскога пасёлка прывітаў нас гул трактара. У парку, ля помніка Леніну, калектыў мясцовых аматараў выпіўкі, які нагбом распіваў пляшку гарэлкі. Выпівохі заўзята спрачаліся на беларускай мове.

Ружаны распаложаны на скрыжаванні шляхоў Слонім — Брэст і Ваўкавыск — Косава. Мястэчка налічвае да 4 тысяч жыхароў. Адзіным прадпрыемствам з'яўляецца тут мэблевая фабрыка.

Найперш наведваем Петра-Паўлаўскую царкву, помнік архітэктуры барока, пабудаваны ў другой палове XVIII стагоддзя, па фундацыі Хрысціны Сапегі з Масальскіх. Галоўка вежы-званіцы барокавага будынка размалявана на блакітны колер, крыж — на жоўты. Побач царквы будынак Базільянскага манастыра. Дзверы будынка-помніка рэспубліканскага значэння размаляваны блакітнай фарбай. Зараз тут паліклініка. Аглядаем царкву з сярэдзіны. Алтар храма накіраваны на захад. Відавочная уніяцкая мінуўшчына, сёння заўзята маскіраваная. Таму ў эстэтыцы інтэр'ера адччуваецца рознагалоссе По-бач арыгінальнага жывапісу, як кампазіцыя на скляпенні апсіды „Бог Саваоф" ці насценных выява св.св. Пятра і Паўла ў медальёнах, бачым сучасныя, несупадаючыя з атмасферай храма, жывапісныя творы. Вялакая разнавіднасць пануе сярод ікон, значную частку займаюць творы уніяцкага стілю.

— У нашым храме іконы з шасці цэркваў. Як за Хрушчова зачынялі навахольныя цэрквы, сюды пазносілі ўсе іконы, — паясняе свяшчэннік Мікалай Саўчук, сам родам з Драгічына, што на Беларусі.

Пачэснае месца займае цудадзейная ікона Ружанастоцкай Маці (на ўзор Чанстахоўскай Божай Маці). Бацюшка паказвае нам цудоўныя іконы св.св. Яўхіма і Анны і прападобнай Марыі Егіпецкай. Расказвае, як першая з іх сама аднаўлялася, другая пачала высочваць слёзы. Паводле айца Мікалая, гэта знак прадвяшчаючы духовае адраджэнне народа.

— Бо што зараз бацюшка ў такіх Ружанах? Толькі і патрэбны, каб новую машыну асвяціць, пахараніць памерлага, ахрысціць дзіця. Трэбны поп і нічога болей, — з жалем канстатуе айцец Мікалай.

Парафія жыве на сродкі вернікаў. У бацюшкі шасцёра дзяцем. Сын свяшчэнніка, хлапчук гадоў дванаццаці, прысутны ў час нашай размовы, быў басанож.

Пытаем пра парафію. Разам з жыхарамі навакольных вёсак, прыход налічвае 3200 душ. 3 таго 70 працэнтаў, як адзначыў а. Мікалай, гэта праваслаўныя атэісты. Бываюць сем'і, дзе частка моліцца ў царкве, другая ў касцёле. На мінулым годзе ў прыходзе было 80 паховін і 50 хрышчэнняў.

А ці прамяняеце беларускую мову ў царкве.

— Я даже м не подумал об этом, — кажа а. Мікалай, у прыватнасці, выпускнік Загорскай духоўнай акадэміі.

Прымяненне беларускай мовы ў багаслужбе наш суразмоўца лічыць палітыкай, якую вядзе мясцовы ксёндз.

— Ведь у нас ннкто по-белоруски не разговаривает! Пералічваем мясціны, дзе чулі, перш за ўсё, беларускую мову.

— Это трасянка, — пярэчыць духоўны.

Пасля кароткай спрэчкі а. Мікалай дае нам перасцярогу: Не трэба так голасна крычаць за той беларускі язык. Па-маленьку. Паціхеньку. Всё гэто яшчо будзет!

Зразу, заахвочаныя свяшчэннікам, наведваем Свята-Троіцкі касцёл. Закладзены ён у пачатку XVII стагоддзя па фундацыі Льва Сапегі. Звонку храм выяўляе стыль ранняга класіцызму, усярэдзіне — позняга рэнесансу. Проста, у другой палове XVIII стагоддзя, калі пабудаваны быў манастыр базыльянаў і Петра-Паўлаўская царква, калі быў перабудаваны палац Сапегаў, надворны архітэктар магнатаў Я. Бэкер, думаючы пра архітектурную гармонію мястэчка, вырашыў перабудаваць таксама і касцёл. Перад будынкам інфармацыйная табліца на польскай і беларускай мовах. Храмам апякуюцца ксяндзы-місіянеры ордэна Вінцэнта а Пауло.

— Ксёндз Януш якраз у Польшчу паехаў, — інфармуе нас дзядзька сустрэты ля ўвахода.

Звонку будынка вядзецца рамонт. Пытаем пра мову багаслужбаў.

— I па-беларуску, і па-польску, — адказвае дзядзька на чысценькай беларускай мове. — Але людзі працівяцца, што ксёндз беларускай мовай у касцёле карыстаецца, — дадае. — Папросту мы можам сабе і на вуліцы ўволю нагаварыцца.

У голасе нашага субяседніка чуваць настальгію па Польшчы.

— Тыя, што пасля вайны ў Польшчу выехалі, выйгралі. А мы тут, недацяпаныя, асталіся. Думалі — бальшавікі трохі пабудуць і гюйдуць сабе. Хто тады ведаў, што на паўвека яны запануюць.

Кажам, што падабаецца нам беларуская мова нашага суразмоўцы.

— Ага, — ківае галавой дзядзька, — многія мне гэтае гавораць. А што тут прыгожага такога — гэта ж наш, просты, ружанскі язык! — Нашаму субяседніку чужое паняцце беларус-католік.

Заходзім у касцёл. Ля ўвахода распаложаная рэлігійная прэса: „Каталіцкія навіны", „Святло ўсходу", „Любите друг друга", „Rycerz Niepokalanej". На лаўках польскамоўныя кніжкі для набажэнства. Побач галоўнага алтара герб Сапегаў.

Пазней ідзем паглядзець ацалелую сінагогу XVIII стагоддзя. 3 Ружан родам былы прэм'ер-міністр Ізраіля Іцхак Рабін. Мураваны будынак сінагогі з чырвонай цэглы палохае сваім выглядам. На дзіравым бляшаным даху растуць бярозкі.

— Власти уже давно хотели сломать это зданне, но евреи не дали, — кажа Саша, былы ваеннаслужачы. Саша думае як еўрапеец:

— Калі б яднавіць палац і сінагогу і стварыць інфраструктуру, мястэчка з турыстыкі жыло б.

Пытаем пра сённяшні занятак экс-вайскоўца. Саша красамоўна махае рукой. Зараз працуе на мэблевай фабрыцы. Разам з жонкаю, бухгалтаркай, зарабляюць дваццаць долараў.

— У нас трое дзяцей. За дзве зарплаты цяжка нават пракарміцца. А скуль на іншыя патрэбы браць грошы? — наракае жонка білога вайскоўца.

Жанчына хоча паехаць на заработак у Польшчу.

— Ці не збіраецеся вяртацца ў Расію, на радзіму?

— Навошта. Там яшчэ горш як у Ружанах. Людзі з-за беспрацоўя і голаду насмерць запіваюцца, — кажуць нашы суразмоўцы, расіяне родам з Паволжа. — Нам дэмакратыі больш далі б. Свабоды. Мы хутка на ногі сталі б! — кажа на развітанне Саша Далей едзем у паўночна-ўсходнім кірунку, да руін палаца Ужо здалёк выклікаюць яны каласальнае ўражанне. На кало не ўязной брамы ў выглядзе трыумфальнай аркі — блакітны надпіс: Привет из ада — Л. Сапега. Ля палацавага комплексу родавай рэзідэнцыі Сапегаў сустракаем указальнік-рэкламу мясцовай паліклінікі. Дарэмна шукаць тут якой-колечы інфармацыі пра гісторыю ці ўласнікаў палацовага ансамбля. Той, хто не баіцца скруціць сабе галаву, можа наведаць двух-павярховыя падвалы. Сёння захаваліся руіны галоўнага корпуса — рэзідэнцыі, аркады, руіны палаца мастацтваў, флігелі, брама. Самы вялікі росквіт рэзідэнцыі выпаў на другую палову XVIII стагоддзя. Дзейнічаў тут тзатр, працавалі галерэя, бібліятэка, музычна-оперная школа, Тут ставіліся пастаноўкі Жан-Жака Русо, капельмайстар К. Чыпрыяні вучыў прыгонных сялян ігры на скрыпцы. Побач будынкаў знаходзіліся парк і аранжарэя...

Сёння на парадным двары сустрэлі мы дзве казы і статак гусей.

Палац неаднойчы знішчалі ваенныя навалы. Аднак заўсёды Сапегі аднаўлялі, рэстаўрыравалі, перабудоўвалі сваё сямейнае гняздо. Апошнія шкоды нанесены у 1944 годзе. У Ружанах з надзеяйн гавораць пра сваячку Сапегаў з Канады, зацікаўленую аднаўленнем палаца. Канадская арыстакратка разлічвае на фінансавую падтрымку беларускай дзяржавы. Пакуль што ўлады не пацікавіліся яе прапановай.

Фатаграфуем руіны славутай мінуўшчыны. Ідзе дождж. Цераз уязную браму ў выглядзе трыумфальнай аркі маленькі хлопчык гоніць гусей. Па панадворку, поруч муроў палаца, тэпае бабуля. Старэча і дзіця, заганяючы гусей, гамоняць на беларускай мове.

 

Ганна Кондрацюк.

KAMUNIKAT.ORG

"Ніва" н-р 37-52 (2261-2276) ад 12 верасня да 26 снежня 1999 г.

 

Яндекс.Метрика